Page 80 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

0-15 7,00 10,50
15-45 7,19 10,79
K-6. Janubiy qiyalik,
1050 m, olcha ekilgan 45-60 8,30 12,45
60-150 4,84 7,26
150-170 4,20 6,30
0-9 5,87 8,81
9-35 6,42 9,63
K-10. Janubiy qiyalik,
1000 m, bodom ekilgan 35-55 6,22 9,33
55-107 7,11 10,67
107-108 4,60 6,90

Bu holatni o‘rganilgan tuproqlarning organik moddalar bilan ta’minlanganligi,
mexnik tarkibi, fizik xossalari va boshqalar bilan izohlash mumkin. Maksimal
gigroskopik namligiga bog‘liq holda o‘rganilgan tuproqlarda so‘lish namligi ham
farqlanadi, uning eng yuqori ko‘rsatkichi tuproq profilining o‘rta qismiga, ya’ni
loylanish qatlamiga to‘g‘ri keladi.
Parda suv. Tuproq maksimal gigroskopik namlik darajasiga etganda tuproq
zarrachalarining bir qismi molekulyar tortish kuchidan erkin qolishi mumkin. Mana
shu erkin qolgan kuch, havodan o‘ziga nam singdira olmasada, lekin suyuq suv bilan
to‘qnashganda, bu suvning bir qismini o‘ziga singdirib oladi. Bu namlik tuproq
zarrachalarini yupqa parda shaklida o‘rab olganligi uchun parda suv deb yuritiladi
(23-rasm, 3 va 4 holat).
Tuproq tarkibidagi suvning bu shakli, odatda, tuproq zarrachalari (agregatlari)
tomonidan molekulyar kuchlar ta’sirida ushlab turilganligi uchun A.F.Lebedov ularni
maksimal molekulyar suv (MMS) deb atashni taklif etgan. MMS ko‘rsatkichi ham
tuproqning granulometrik tarkibi hamda chirindi moddasining ko‘p - ozligiga qarab
o‘zgarib boradi.
Parda suv (yoki MMS) ni tuproq zarrachalari unchalik katta kuch bilan ushlab
turilmaganligi uchun uni tuproq bilan yumshoq bog‘langan suv deb ataladi. Parda
suvni o‘simliklar osonlik bilan o‘zlashtira olmaydilar, lekin tuproqda qalin
zarrachalardagi suv pardasi yupqa zarrachalarga suyuq holatda harakat qilib o‘tishi
mumkin. Demak, parda suv suyuq holatda harakat qilganligi uchun tuzlarni eritadi,
elektr o‘tkazuvchanlik kabi xossalarga ham ega bo‘ladi.
Kapillyar suv. Tuproqning suv o‘tkazuvchanligini uning kapillyar suv
xossalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Tuproqda suv hamda havo harakatini
ta’minlovchi kapillyar naychalar agregatlar oralig‘ida bo‘ladi. Chang - to‘zonlardan
tarkib topgan tuproqda ham kapillyar naychalar bo‘lsada, ular o‘simlik uchun
foydasiz hisoblanadi.
Yog‘in - sochin yoki oqar suvlarning tuproq pastki qatlamlariga, sizot
suvlarning esa yuqori qatlamlarga harakati ana shu kapillyar naychalar orqali amalga
oshadi. Demak, tuproq zarracha (agregat) lari oralig‘ida hosil bo‘lgan kapillyar
naychalarni to‘ldirib, menisk kuch ta’sirida pastdan yuqoriga harakat eta oladigan suv
kapillyar suv deyiladi.