Page 65 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

Amaliy mashg‘ulotning asosiy maqsad: Torndoshlar va semizo‘tdoshlar
oilasi vakilarini va ularning turlari haqida qisqacha tushunchalar berish.

Talabalarga bu oilalarning sistematik va morfologik tavsiflari haqida ma’lumot
berish.
Mashg‘ulotning qisqacha mazmuni: Torongullilar qabilasi -
Polygonales. Ko‘p yillik yoki bir yillik, qisman buta va daraxt o‘simliklar. Yer

yuzining barcha mintaqalarida uchraydi, lekin ularning aksariyat qismi shimoliy
yarim sharlarda va ayniqsa O‘rta iqlimli o‘lkalarda keng tarqalgan. Bu qabila
faqatgina bitta torondoshdar oilasidan iborat.

Torondoshlar ( otquloqdoshlar ) oilasi – Polygonaceae Oilaning 40
turkumga mansub 800 dan ortiq turi еr yuzining barcha mintaqalarida uchraydi.
Hamdo‘stlik mamlakatlarida uning 8 turkumga mansub 285 turi, shu jumladan 8

turkumga mansub 157 turi O‘rta Osiyoda keng tarqalgan. Ularning aksariyat
qismi o‘tsimon, barglari navbatlashib joylashgan, barg bandi poyani o‘rab
turuvchi yondosh barglardan tuzilgan. Bu xususiyat butun oila uchun haraktyerli.

Gullari, boshoq, shoda, (shingil) ro‘vaklarda, odatda ikki jinsli, anemofil yoki
entomofil. Nektar saqlovchi qo‘sh bezlari toj barglarning tub qismida
joylashgan. Gul qo‘rg‘oni oddiy kosachasimon yoki tojsimon. Turg‘i 3-6 ta

erkin, ikki qator bo‘lib joylashgan bargchalardan iborat. Changchisi 6 ta dan 9
taga qadar, urug‘chisi 3 (2-4) meva bargidan shakllangan, ustuncha va
tumshuqchali. Gulining formulasi: R3-6 A5-9G(3). Torondoshlarga mansub

turlar oziq-ovqat sanoatida dori tayyorlashda, em-xashak, oshlovchi va
bo‘yoqbop materiallar sifatida keng qo‘llaniladi. Ularning O‘rta Osiyoda otquloq
(Rumex), rovoch (Rheum) qandim (Calligonum), toron (Polygonum) singari
turkumlariga mansub turlar muhim xo‘jalik ahamiyatiga ega. Toron (Polygonum)

turkumining 56 turi O‘rta Osiyoning cho‘l, adir, tog’ va yaylov zonasida keng
tarqalgan. Ular bir yillik va ko‘p yillik o‘t, buta va yarim butacha. Turkumning
asosiy turlari: Oshlovchi toron P. cariarium. Bo‘yi 60—150 sm. Ildizi yo‘g‘on,

undan bir nechta poya chiqadi. Barg pardasi qoramtir ko‘ng‘ir, 20-25 mm. Tup
guli yirik, kuchli shoxlangan ro‘vak, uzunligi 35 sm gacha iyun, avgust oylarida
gullab urug‘laydi. Tog‘ zonasidagi toshloqli yoki syernam mayin tuproqli еrlarda

o‘sadi. Toron ildizidan 20 % gacha muhim oshlovchi modda olinadi. Toronning
O‘zbekistonda kelintil toroni (P. pyersicaria) qamchigul toroni (P. orientale)
shovulbarg toron (P. lapatifolium) singari turlari keng tarqalgan. Otquloq-Rumex

turkumining O‘rta Osiyo tog‘larida 23 turi tarqalgan bo‘lib, ularning aksariyat
qismi ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Otquloq ildizida 18% gacha teri oshlash sanoatida
keng qo‘llaniladigan oshlovchi tannid moddasi bor. Uning mayda bargli otquloq

65