Page 151 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

atashadi. Baʼzi bir olimlar gidroslyudalarga gidromuskovit, gidrobiotit va illitlarni

biriktirishadi, aksariyati esa gidromuskovitning temiri va magniyi kam, ammo kaliy

ko‘p turlarini kursatishadi. Masalan, gidrobiotit o‘zgarmaydigan biotit va

shishadigan vermikulit qavatidan tuzilgan bo‘ladi, ular aralashma strukturani hosil

qiladi. Minerallarning toifasiga bravezit, saroshpatit, stivensitlar kiradi. Glaukonit

esa gidroslyudaning muskovit tipidagi turi bo‘lib, dioktaedrik tuzilishga egadir,

alyuminiyga bo‘yi skoloit, temirlisi esa seladonit deyiladi. Glaukonit zanjirsimon
yoki cho‘zinchoq plastinka shaklida uchraydi. Gidroslyudalar kaliyga boy mineral

hisoblanadi, muskovit tarkibida 7- 8%, gidromuskovitda esa 5-6% ni tashkil etadi.
O‘z navbatida muskovit tarkibida kaliyning miqdori kamaygan sari suvning

miqdori oshadi. Gidroslyudalarda SiO 2 : AlO 3 nisbati 2,5-3,0 ni tashkil etadi.
Tuproq, tarkibida gidroslyudalar asosan slyudalar va dala shpatlaridan hosil

bo‘ladi. Gidroslyudalar cho‘kindi tog‘ jinslarida ham ko‘p uchraydi. Tuproqdarda

gidroslyudalar loy va kolloid zarrachalarda to‘plangan bo‘ladi. Gidroslyudalar

miqdori tuproqring suv singdirish qobiliyatiga taʼsir qilishi natijasida tuproqda suv

to‘planadi. Gidroslyudalar umuman bo‘kmaydi yoki juda oz miqdorda bo‘kishi

mumkin, bunga gidroslyudalar asosida montmorrillonit minerallarning hosil b’lish

jarayoni sabab bo‘ladi.

Montmorillonit guruxidagi minerallar. Montmorillonitning kimyoviy

tarkibi Al 2|Si 4O 10| (OH) 2 • rH 2O, nontronit |Fe AL |Si 4O 10| • H 2O esa

montmorillonitning temirli shaklidir. Montmorillonit minerallari smektitlar deb

ham ataladi. Yuqorida keltirilganidek, montmorillonit temirga boy bo‘lsa,

nontronit, alyuminiysi - beydellit, magniylisi - saponit, xromligi - volkonit, sinkligi

- sokonit, litiyligi - gektorit deyiladi. Montmorillonit uch qavatli mineral bo‘lib,

ikkita kremniy kislorodli tetraedr va bitta alyumo-kislorod-gidroksilli oktaedrdan

iboratdir. Bu qavatlar tarkibi o‘zgaruvchan bo‘lib, tetraedrdagi kremniy, alyuminiy,

temir, oktaedrda esa alyuminiy va magniy bilan almashishi mumkin.

Montmorillonitlarda qavatlar orasidagi masofa anchagina bo‘lganligi sababli

suv yoki kaliy kationi kirishi mumkin. Ularning kimyoviy tarkibi A1 2O 3 • 4

SiO 2 • nH 2O bo‘lib, SiO 2:Al 2O 3-4 ga tengdir. Montmorillonit minerallari yuqori

gidrofil xususiyatga ega bo‘lib, singdirish sig‘imi 80-120 mg/ekv.ni tash- kil etadi.