Page 147 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Kremniykislorodli tetraederning tuzilishi (a) va ularni geksagonal

shaklda (b) joylanishi

Tetraedrlar markazida kislorod atomlari o‘rtasida kremniy joylashgan

bo‘ladi, bir nechta tetraedrlar o‘zaro birikib, tekis tur tashkil etadi. Oktaedrlarda esa

kislorod yoki gidrooksil atomlari alyuminiy, magniy, temir va boshqa kationlar

bilan uralgan bo‘ladi. Oktaedrlar gibbsitga Al(OH) 3 yoki brusitga o‘xshash

Mg(OH) 2 birikmalarni tashkil etadi.

Atomlar turlar ichida simmetrik shaklda joylashgan bo‘lib, turg‘un

strukturalarni hosil qiladi. Baʼzan kremniykislorodli tetraedrlarda bir kiyem

kremniy alyuminiy bilan, magniy va temir o‘zaro almashishi mumkin.

Kremniykislorodli va kislorod-gidroksil-alyuminiyli turlar tetraedr-oktaedrli

qobiqlarni yoki tug‘unlarni hosil qilib, neytral, ijobiy yoki manfiy zaryadlangan

bo‘ladi. Masalan, agar tetraedrdagi kremniy alyuminiy bilan almashingan bo‘lsa,

salbiy zaryad hosil bo‘lib, kation bilan neytral holatga kelishi mumkin. Bunga misol

qilib muskovitni olsak bo‘ladi, pirofillitda tetraedrda xamma pozitsiyalar kremniy

bilan egallangan bo‘lib, qobiglar elektroneytraldir, chunki strukturada qo‘shimcha

kationlar yo‘qdir. Montmorrillonitda kationlar izomorf holatda tetraedr va oktaedr

tarkibiga kirishi mumkin. Biroq, qobiqlar o‘rtasiga joylashgan kationlar xamma

vaqt almashish qobiliyatiga ega bo‘lmasliklari mumkin.

Minerallar tuzilishi, qavatlarining soni, shakli va kationlarning izomorf

joylashishi bilan farq qiladi. Rentgenografik usul bilan minerallarni tashkil qilgan

kaolinitda bu oraliq masofa 7,1 A, montmorrillonitda glitserin bilan

to‘yintirilgandan keyin qavatlar orasidagi masofa esa 17,6 A, muskovit va