Page 143 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

ularni Sug‘orish natijasida bunyodga kelgan yak,inda va ilgaritdan

sug‘orishilayotgan o‘tloq botqoq, o‘tloq taqirsimon va sho‘rhok kabi turlari keng

tarqalgandir.

Sur tusli qo‘ng‘ir Tuproqlar chang zarrachalarining mi neral tarkibi kvars, dala

shpatlari, slyudalar va jins bo‘laklaridan iboratdir. Kvars asosan kesimning yuqori

qismida tuplanadi, birok, boshk,a minerallar dala shpatlari, slyudalar: muskovit va

biotit tuproq qatlamida onajinsiga Karaganda kamrokdir (25-rasm). Minerallarning
shu tarzda tuproq kesimi bo‘yicha tarqalishi ona jins tabiatiga va saxro sharoitida sur

tusli ko‘ng‘ir tuproqlarning hosil bo‘lishiga bog‘liqdir.
Takdolar asosan qadimdan yotqizilganallyuviy usti da hosil bo‘lib, chang

tarkibida kvars 50—54%, dala shpat lari 7—13%, jins bo‘laklari 13—15%,
muskovitlar 7— 14% ni tashkil kiladi (25-rasm). Jins bo‘laklari asosan ona jins,

ya’ni allyuvial yotqiziqlar tarkibida tuplana di. Dala shpatlari takir kesimining

o‘rtasida, slyudalar esa pastki katlamlarida ko‘proqdir. Takirlar tarkibida chang

zarrachalarining miqdori ko‘proq shu sababli dala shpatlari, slyudalar va kvars bilan

boyigandir. Takir chang qismida og‘ir fraksiya turg‘unmas minerallari 35— 40%,

turg‘unlari esa 52—55% ni tashkil etadi (26-rasm), ularning bir-biriga bo‘lgan

nisbati mineral tarkibining kam miqdorda o‘zgarganini bildiradi. Tuproq kesimi

bo‘yicha og‘ir zarrachalar minerallari notekis tarqal gan, ya’ni turg‘unlari o‘rta

qismida, turg‘unmaslari esa yukori va pastki katlamlarida tuplanadi.

Qumli tuproqlarning chang qismi asosan slyuda, dala shpatlari, kvars tarkibiga

ega bo‘lib, unda chang zarrachalari juda kamdir. Og‘ir fraksiya tarkibini ruda hosil

qiluvchi minerallar, leykoksen, rogovaya obmanka, epidotlar tashkil kiladi.

Tekshirishlar shuni kursatadiki,saxro zonasida tarqalgan tuproqlarda mineral qismi

asosan mexanik maydalanish jarayoni mahsulidir, kimyoviy o‘zgarishlar juda sust

rivojlangan bo‘lib, fakat slyuda, dala shpatlari, pelitizatsiya va temirlanish jarayoni

bo‘lish bilan belgilanadi. Sachzo zonalarida keng tar kalgan sur tusli qo‘ng‘ir,

taqirlar va qumli tuproqlar sug‘orishilib, dehqonchilikda foydalaniladi. Sug‘orish

natijasida saxro tuproqlarining yukori katlami fizik, mexanik, kimyoviy tarkibi

tubdan o‘zgarib, ular sug‘orish davriga karab yangi va ilgaritdan sug‘orishilayotgan

o‘tloqi tuproqlarga tabakalanadi.