Page 144 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Zarafshon, Xorazm va kuyi Amudaryo viloyatlarida dehqonchilik biri necha

ming yillar davomida rivojlanib kelgan. Vodiy tuproqlarining mikromorfologik va

mineralogik tuzilishi M. P. Aranbaev (1965, 1972), N. G. Mi- nashina (1963, 1966),

V. A. Molodsov (1963, 1965), X- X. Tursunov (1970. 1972, 1976, 1993), L.

T. Tursunov (1976), D. R. Ismatov (1989) tomonidan batafsil urganilgan.

Tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki, sug‘orishiladigan o‘tloqi tuproqlarda chang

zarrachalari tarkibida kvars 35—40%, dala shpatlari 10—20%, biotit 6—20%,
muskovit 17—25%, jins bo‘laklari 11—21% ni tashkil etadi (25-rasm).

Birlamchi minerallar kvars, dala shpatlari, slyudalar sug‘orishiladigan
tuproqlarda notekis kesim bo‘yicha tarqalgandir. Masalan, haydalma katlamda kvars

kamroq aksincha, dala shpatlari va slyudalar miqdori ko‘proqdir. Buning sababi,
asosan, afoirrigatsion qatlamlar mexanik tarkibining turlicha bo‘lishidir.

Sug‘orishiladigan tuproqlar chang qismida ogir fraksiya minerallari kam

miqdorni tashkil etadi, asosan ular- ning miqdori xaydalma qatlamda va tagidagi

gorizontlarda to‘planadi. Bu jarayon suv loyqalari bilan yuqori gorizontlarda

tuplanishi bilan bog‘liqdir.

Yillar mobaynida vodiylarda sug‘orishiladigan dexqonchilikning davom

etishi afoirrigatsion qatlamni birlamchi va ikkilamchi minerallari bilan boyishiga

olib keladi, natijada yukori qatlamda kvars va o‘rtalarida esa dala shpatlari,

slyudalar: muskovit va biotit tuplana boradi. Og‘ir zarrachalar tarkibida turrunmas

minerallar yigindisi 30—34%, turg‘unlari esa 60—68% ni tashkil etadi.

20-AMALIY MASHG‘ULOT.

MINERALLARNING TUPROQ UNUMDORLIGINI

OSHIRISHDAGI ROLI

Tog‘ jinslarining tarkibi minerallardan tashkil topgan bo‘lib, ular shartli

ravishda birlamchi va ikkilamchi minerallarga bo‘linadi. Birlamchi minerallar,

asosan, magmatik tog‘ jinslari yemirilish jarayonida hosil bo‘lgan geologik

yotqiziqlar va tuproq tarkibiga o‘z strukturasi va kimyoviy tuzilishini deyarli

o‘zgartirmagan holatda o‘tadi. Birlamchi minerallar asosan yirik qum, chang

zarrachalari tarkibida kvars, dala shpatlari (ortoklaz, mikroklin, natriyli va ohakli

plagioklazlar), slyudalar (biotit, muskovit), shox aldamasi, avgit, magnetit, gematit,