Page 148 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

gidroslyudalarda esa 10 A ni tashkil etadi. Kaolinitda bitta oktaedrga bitta tetraedr

tugri keladi, shuning uchun bu shakldagi minerallar ikki qobig‘li yoki ikki savatli

deyiladi. Montmorillonit va gidroslyudalarda ikkita tetraedrga bitta oktaedr tugri

keladi va ular uch qavatli shakldagi minerallar deyiladi. Kationlarni oktaedrda

joylashishiga qarab minerallar di - va uchoktaedrik turlariga bulinadi. Masalan,

oktaedrda kationlar 2/3 kremni egal- lashea, dioktaedrik minerallar deyiladi. Bunga

alyumi niy kationlari misol bo‘ladi, ularning turkumiga mont- morrillonit,
beydellit, nontronit, galluazit va illit kabi minerallar kiradi. Agar alyuminiy magniy

bilan almashea, bu minerallar uchoktaedrik shakllarni tashkil kdpadi. Uchoktaedrik
minerallarga biotit, vermikulit, magniyli xloritlar kiradi. Tetraedr bilan oktaedr tur-

lari urtasidagi nisbatlar 1:1 kaolinit, 2:1 montmoril lonit; 2:2 xlorit shaklda
belgilanadi.

Biroq tabiatda minerallar tarkibida oktaedr bilan tetraedrning muvozanati

buzilib, ular eyede xil minerallar qavati bilan almashinib kelishi mumkin. Masalan,

montmorillonit kdvatlari gidroslyuda yoki vermikulit va xlorit bilan kaytarilishi

mumkin. Aralash minerallarda takror va notakror holatda bo‘lishi mumkin. Birinchi

tuzilishga misol qilib xlorit minerallarini olsa bo‘ladi, chunki uning tarkibi slyuda,

brusit va tarkiblaridan tuzilgandir.

Oktaedr va tetraedrda izomorf joylashishi natijasida oshiqcha zaryadlar hosil

bo‘ladi. Masalan, montmorillonitda oktaedrda uch valentli alyuminiy o‘rnini ikki

valentli magniy egallashi natijasida oshiqcha zaryad paydo bo‘ladi. Tetraedrlarda

bir qism kremniy o‘rnini alyuminiy egallasa, ortiqcha zaryad hosil bo‘ladi, o‘nta

misol qilib beydellitni olsa bo‘ladi. Hosil bo‘lgan oziqa zaryad kaliy, magniy,

kalsiy, natriy hisobiga kompensatsiya qilishi mumkin.

Loyli minerallar: montmorillonit, beydellit, vermikulit, degidratatsiyalangan

galluazit suv va organik moddalar taʼsirida bo‘lishi mumkin. Kaolinit, slyuda va

gidroslyudalar, aksincha, bo‘lmaydi. Minerallarning bo‘kishi natijasida silikat

krvatlariga perpendikulyar shaklda kengayish jarayonlari rivojlanadi. Garchi

montmorillonit va muskovit minerallari strukturasi bir-biriga o‘xshasa ham,

keyingilariga suv va organik moddalar taʼsir egtirilganda o‘z xdjmini