Page 145 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

apatit va boshqa minerallar kiradi. Masalan, kristall tog‘ jinslari tarkibida dala

shpatlari 60%, shox aldamasi va avgitlar 20%, slyudalar 3%, kvarslar 10%, magnetit

va gematitlar 3%, apatitlar 1%ni tashkil qiladi. Tog‘ jinslarida kvars asosan boshqa

minerallar bilan aralashgan holda uchrab oq, kulrang, sariq, yashil, havorang va

boshqa ranglarda bo‘lishi mumkin. Bu minerallar qattiq» holatda bo‘lib, kremni

+
kislorodli tetraedrlarni tashkil qiladi. Kremniy (Si 4 ) ioni to‘rtta kislorod ioni (O 2)

bilan birikib tetraedrni tashkil qiladi. Silikat va alyumosilikatli minerallar
kremnokislorodning getraedrlaridan tashkil topgandir, shuning uchun ular lentasimon

va xalkasimon strukturalarni hosil qiladi.
Dala shpatlari ham tog‘ jinslarining asosini tashkil etib, alyumosilikatlardan

iboratdir, ular izomorf aralashma, yaʼni alyumokremniy birikmalari kaliy, natriy va
kalsiydan iboratdir. Dala shpatlari ikki guruxdan - kaliy-natriy va natriy-ishqorli yoki

plagioklazlardan iborat bo‘ladi. Birinchi guruxga ortoklaz va mikroklin,

ikkinchisiga esa albit va anortit minerallari kiradi. Ortoklaz K(AlSi 3O 8) monoklin

singoniya bo‘yicha kristallanadi. Mikroklin K Al 2(SiO4) 4 triklinli singoniyani hosil

qiladi. Plagioklazlar triklin singoniya shaklida albit va anortit birikmalarini tashkil

kiladi. Dala shpatlari oqish va boshqa ranglarda uchraydi, qattiqligi 6,0-6,5,

solishtirma og‘irligiligi 2,5-2,7 dan iboratdir. Tog‘ jinslari, tuproqdarda eng keng

tarkdlgan minerallar slyudalar guruxini tashkil etadi. Slyudalar yaproq plastinka

shaklida uchrab qatlamlardan iborat bo‘lib, oq va qoramtir ranglarda uchraydi.

Rangsizlari muskovit - KAl 2(AlSi 3O 10)(OH) 2 va rangligi biotitdan - K(Mg, Fe) 32

boratdir. Kristallanganda monoklin singoniyani hosil qilib, qattiqligi 2-3, solishtirma

og‘irligi 2,7-3,1 ni tashkil etadi. Tinik, slyudalar sarg‘ish, yashilrang jilolanadi,

qoralari esa qo‘ng‘ir va to‘q yashil ranglarda uchrab turadi.

Avgit va shox aldamasi esa piroksenlar (avgit) va amfibollar (shox

aldamasi) guruxini tashkil etadi. Avgit – (Ca, Na)(Mg, Fe, Al, Ti)(Si, Al) 2O 6

kristallanib magmatik jinslarning tarkibida uchraydi. Qattiqligi 5- 6, solishtirma

og‘irligi 3,2 -3,6. Shox aldamasi - Ca 2(Mg,Fe,Al) 5(Al,Si) 8O 22(OH) 2 iborat bo‘lib,

monoklin singoniyada kristallanib, yashildan to qora ranggacha uchraydi. Qattiqligi

5,5-6,0, solishtirma ogirligi 3,1-3,3 magmatik va metamorfik jinslar tarkibiga

kiradi.