Page 141 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Sur tusli ko‘ng‘ir tuproqlar. 10. Tatsirlar. 11. Saefo qum tuproqlar. 12. Yangidan

sug‘orishilayotgan o‘tloqiTuproqlar. 13. Ilga ridan sug‘orishilayotgan o‘tloqi

Tuproqlar.

Tuproq chang qismida turg‘unmas minerallar 35—45%, turg‘unlari esa 48—

52% ni tashkil etadi. Qurama va Chotqol tog‘lari etaklarida keng tarqalgan tipik bo‘z

tuproqlari chang tarkibida kvars minerali 52—56%, dala shpatlari 10—17%, jins

bo‘laklari 8—14%, slyudalar esa 4— 8% ni tashkil etadi. Xisor va Zarafshon
tog‘laridagi tipik bo‘z Tuproqlari changida kvars 48—54%, jins bo‘laklari 15—30%,

dala shpatlari 10—18%, slyudalar — muskovit 7—12%, biotit 9—14%, xloritlar esa
0,8—2,5% ni tashkil etadi. Tuproq kesimida bu minerallar turlicha tarqalgandir,

ya’ni yuqori qatamlarda kvars, tog‘ jinsi bo‘laklari va yemirilgan minerallar
to‘planishi aniqlangan. Og‘ir minerallar miqdori ona jinsdan tuproqni yuqori qatlami

sari olib boradi.

Changning Og‘irzarrachalari tarkibidagi minerallar gematit, rogovaya

obman- ka, biotit, muskovit tuproq hosil qiluvchi ona jins tarkibida ko‘proq bo‘lib,

yuqori tuproq qatlamlarida uning miqdori ancha ko‘payib boradi Odatda og‘ir

fraksiya tarkibidagi turg‘unmas minerallar tipik bo‘z tuproqlar tarkibida 30—45%,

yemirilishgaturg‘unlari esa 45—50% ni tashkil kiladi. Tuproq kesi mi bo‘yicha bu

minerallar turli miqdorda tarqalgandir. Buning asosiy sababi ona jins soz (lyoss)

katlamining x,ar xilligi va ulardan tuproq hosil kilish jarayonida meros bo‘lib

utishidir. Bu tuproqlardan farkdirok, ochtusli bo‘z tuproqlarning chang kdsmida

minerallar kvars, dala shpati, muskovit, biotit va xloritlar ona jinei-dan tuproqring

yuqori kesimiga k,arab ko‘payib boradi. Bu tuproqlarda ikdim sharoiti va tuproq

hosil bo‘lishjarayonida changning mineral qismi kamrok o‘zgaradi.

Og‘irzarrachalar tarkibidagi minerallar pastki va o‘rta tuproq kesimida to‘planadi.

Turg‘unmas minerallar og‘ir fraksiya tarkibida 30—42%, turg‘un minerallar esa

38— 45% ni tashkil etadi. Turg‘unmas minerallarning mikdori yuqori

gorizontlarda va tuproq hosil qiluvchi onajinslarida ko‘payib boradi.

O‘tkazilgan ilmiy tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, bo‘z tuproqlar tarqalgan

tumanlarda iqlimning, fizik-kimyoviy jarayonning o‘zgarishi natijasida chang