Page 162 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

bo‘lgan, bunda 15 elementni o‘z ichiga olgan ikkita toifa: seriyli (engil - La, Se, Rg,

Nd, Sm, Eu) va ittriyli (og‘ir - Y, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu) - minerallar yer

qobig‘ida kamdan-kam uchraydigan (kamyob) deb hisoblangan. Bular tarkibiga

o‘xshashligi uchun skandiyni ham qo‘shadilar. Keyingi o‘rinlarda «kamyob yer

elementlari» atamasi o‘rniga KEE qisqartirilgan abbreviaturasi qo‘llaniladi. Biroq,

xom ashyo zaxiralari bo‘yicha ular kamyob emas, umumiy tarqalishi bo‘yicha

qo‘rg‘oshindan 10 baravar, molibdendan
50 baravar va volframdan 165 baravar ko‘proq. Yigirmanchi asrning 60-

yillaridan keyin mikroelektronika, qora va rangli metallurgiya, radioelektronika,
yorug‘lik muhandisligi, kuchli magnitlar, kompozit materiallar va boshqalarni

yaratishdagi ilmiy va texnik yutuqlar tufayli KEE ga bo‘lgan munosabat tubdan
o‘zgardi. Dunyo KEE zaxiralari, AQSh Geologiya Xizmati tomonidan taxmin

qilinganidek, 2018 yil oxirida 478 million tonnani tashkil etdi, KEE oksidiga

nisbatan hisoblanganda 2011 yilda dunyodagi KEE zaxiralarining 48% dan ortig‘i

Xitoyda to‘plangan bo‘lsa, 2018 yilga kelib bu ko‘rsatkich 35% gacha pasaygan.

Zahiralari bo‘yicha karbonatit turidagi konlar (62%), ishqorli intruziyalar (16%) va

rudalarning ion-adsorbsion turlari (15%) yetakchi bo‘lib kelmoqda. KEE

oksidlarining yillik ishlab chiqarish hajmi xozirgi kunda 120 ming tonnani tashkil

etadi. KEE 1kg narxi bo‘yicha 2 AQSh dollaridan (lantan, seriy, samariy) 435

AQSh dollarigacha (terbiy) tashkil qiladi. XX asrning ikkinchi yarmida

mineralogiya, geokimyo, KEE turlari bo‘yicha ilmiy adabiyotlarning katta qismi

paydo bo‘ldi. Shoeller W.R., Pauell A.R. (1955) monografik nashri KEE mavzusiga

bag‘ishlangan dastlabki yirik umumlashmalardan biri hisoblanadi, keyin Ginzburg

A.I. (1959), Egel L.E. (1963) va Semyonov E.I. (1963) kabi manbaalar o‘tgan

asrning 60-yillari oxirida dunyoga keldi, bu turli xil yuqori texnologiyali 11

tarmoqlarda KEEning maxsus xususiyatlaridan foydalanishga bo‘lgan qiziqishning

ortishi bilan bir vaqtga to‘g‘ri keldi. Butun dunyo bo‘ylab olib borilgan ko‘p yillik

geologik tadqiqotlar va KEE konlarini qazib olish va qayta ishlashning samarali

texnologiyasini ishlab chiqish natijalarini ko‘plab olimlar: Semenov E.I.(1963),

Egel L.E. (1963), Xomyakov A.P.(1971), Luns A.Ya.(1972), Mineev D.A.(1974),

Balashov Yu.A.(1976), Solodov N.A.(1987), Boysov V.E.(1999), Stephen