Page 49 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Sof tug‘ma elementlar sinfi

Bu gurux minerallarining soni 80 dan ortik. Bulardan 30 tasi metallar va ular

ba’zan "asl elementlar" xam deyiladi. Mendeleev jadvalining oxirida joilashgan inert

gazlari – He, Ne, Ar, Xe va Rn ham ushbu guruhga kiradi. Yer po‘stida sof tug‘ma

elementlarning umumiy miqdori 0 1% ni tashkil etadi. Bu miqdorning 0,04% ni azot

va 0,01-0.02% ni kislorod tashkil etadi. Sof tug‘ma elementlarga platinoid va temir

guruhi minerallari ham kiradi. Mendeleev jadvalining o‘ng qismida joylashgan
margimush, surma va vismut minerallari boshqalariga nisbatan kengroq tarqalgan.

Sof tug‘ma elementlarning kristall strukturasi juda xilma-xil. Atomlari orasidagi
bog‘lanish o‘ta kuchli.

Ushbu guruhga kiradigan metallar elektrni va issiqlikni yaxshi o‘tkazadi.
Yana bir xususiyatlari ularni jilolaganda yuzasi kuchli yaltiraydi va yuqori darajada

nur qaytarish xususiyatga ega bo‘ladi. Bu guruhga kirgan platinoidlar oltinlarning

solishtirma og‘irligi barcha ma’lum minerallar solishtirma og‘irligidan juda katta.

Bu guruhga kiruvchi metallarning yana bir xususiyati - ularning pachaqlanuvchiligi

va egiluvchanligidir

Oltin guruxi minerallari

Mis - Cu. U kimyoviy jixatdan sof xolda bo‘ladi, ba’zan tarkibida aralashma

holda - Ag. Vu va Fe uchraydi. Mis-tog‘ jinslarining darzlik va yoriqlarida ko‘pincha

noto‘g‘ri shaklda dendritlar ba’zan plastinkachalar holida bo‘ladi. Ba’zi konlarda

yirik, og‘irligi bir necha tonnaga teng bo‘lgan uyumlari (Amerikaning «Yuqori ko‘l»

viloyatida) topilgan. Sof holdagi misning og‘irligi 1000 tonna atrofida bo‘lagi

Rossiyaning Ekaterinburg viloyatidagi Gumejevskiy konida topilgan.

19-rasm. Misning kristall strukturalari 20-rasm. Mis.