Page 315 - EBOOK_Sejarah Islam di Nusantara

294 — SEJARAH ISLAM DI NUSANTARA

23. Peter G. Riddell, “Rotterdam MS 96 D 16: T e Oldest Surviving Qur’an from the Malay
World”, Indonesia and the Malay World 30/86 (March 2002), 9–20; G.W.J. Drewes,
Een 16de Eeuwse Maleise Vertaling van de Burda van al-Bûsîrî (Arabisch Lofdicht op
Mohammad) (T e Hague: Nijhof , 1955); Muhammad Naguib al-Attas, T e Oldest Known
Malay Manuscript: A 16th Century Translation of the Aqai’d of al-Nasaf (Kuala Lumpur:
University of Malaya Press, 1988).
24. Naskah ini adalah LOr. 1928. Lihat B.J.O. Schrieke, Het Boek van Bonang (Leiden, 1916);
dan Drewes, Admonitions (lihat Bab 1, cat. 21).
25. Ini adalah LOr. 266, dikaji secara berturut-turut oleh J.G.H. Gunning, Een Javaansch
geschrift uit de 16de eeuw, handelende over den Mohammedaanschen godsdienst (Leiden:
Brill, 1881); H. Kraemer, Een Javaansche Primbon uit de zestiende eeuw (Leiden: Trap,
1921); dan G.W.J. Drewes, Een Javaansche Primbon uit de zestiende eeuw, Newly Edited
and Translated (Leiden: Brill, 1954).
26. Ahmad ibn Qāsim al-Hajarī, Kitāb Nāsir al-dīn ‘alā ‘l-qawm al-kāf rīn (T e supporter of
religion against the inf dels), P.S. van Koningsveld, Q. al-Samarrai, dan G.A. Wiegers, terj.
dan ed. (Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientif cas, Agencia Española de
Cooperación Internacional, 1997), 198–99.
27. Harold J. Cook, Matters of Exchange: Commerce, Medicine, and Science in the Dutch Golden
Age (New Haven dan London: Yale, 2007).
28. Ibn al-Hajarī, Kitāb Nāsir al-dīn, 181–82. Ibn al-Hajari lebih lanjut mengakui
kekagumannya bahwa tanah tempat cengkeh berasal bisa tunduk kepada seorang sultan
yang muslim, apalagi dua orang sultan yang berbagi pulau yang sama.
29. Antonio Pigafetta, Magellan’s Voyage: A Narrative Account of the First Circumnavigation,
R.A. Skelton, terj. dan ed. (New York: Dover Publications, 1994), 128–30 dan 172–77.
30. Lihat catatan 16 di atas, dan Caspar Wiltens kepada Classis/Kerkeraad van Amsterdam,
Ambon, 31 Mei 1615, dalam Archief, V, 42–67, pada 56.
31. Kees Groeneboer, Gateway to the West: T e Dutch Language in Colonial Indonesia
1600–1950, Maya Scholz, terj. (Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998), 30–
31; Jacobus Richardus Callenbach, Justus Heurnius: Eene bijdrage tot de geschiedenis des
Christendoms in Nederlandsch Oost-Indie (Nijkerk: C.C. Callenbach, 1897), 36–37.
32. Jasper Janssen kepada Bewindhebbers, Amboina, 12 Juli 1612, dalam Archief, V, 21.
33. Casper Wiltens kepada Classis/Kerkeraad van Amsterdam, Ambon, 31 Mei 1615, dalam
Archief, V, 49–50.
34. Callenbach, Justus Heurnius, 37.
35. J.P. Coen kepada Bewindhebbers, Jacatra, 5 Agustus 1619, dalam Archief, V, 117.
36. “Extract uit het resolutieboek van Amboina”, 28 September 1617, dalam Archief, V, 79–
80.
37. Steven van der Haghen kepada Bewindhebbers, Amboina, 14 Agustus 1617, dan Adr.
Blocq kepada Steven van der Haghen, Bantam, 6 November 1617, dalam Archief, V, 84,
87–89.
38. Aert Gijsels to Bewindhebbers, Amboina, 5 Agustus 1619, dalam Archief, V, 110–16.
39. Herman van Speult to Bewindhebbers, Amboina, 10 Agustus 1619, dalam Archief, V,
118–19.
40. “Corte beschrijvinghe hoe ende op wat maniere de Rosengeynders (volgens haer versoeck)
om Christen te worden gehandelt is”, dalam Archief, V, 152–67.
41. Ibid. 162.
42. Ibid. 163.
43. Grothe, “Het Seminarie”, 37, 42 (lihat cat. 19 bab ini).
44. Justus Heurnius, De legatione evangelica ad Indos capassenda, admonito (Leiden: Elsevier,
1618), sebagaimana dikutip dalam Grothe, “Het Seminarie”, 22.
45. Caspar Wiltens, dkk., Vocabularium, ofte, Woorden-Boeck, nae ordre van den alphabeth, in’t
Duytsch en Maleys (Amsterdam, 1650); George Henrik Werndly, Maleische Spraakkunst,