Page 11 - TriÕt häc gi¸o dôc hiÖn ®¹i
P. 11
Ch¬ng më ®Çu: vïng ®Êt vµ con ngêi ®«ng triÒu qua c¸c... 13
n¨ng suÊt lóa mçi vô lµ 900 kg/ha. Theo nguån tµi liÖu kh¸c còng rÊt ®¸ng tin cËy th×
n¨ng suÊt lóa ë H¶i D¬ng trong ®ã bao gåm c¶ §«ng TriÒu, b×nh qu©n ruéng canh t¸c
mét vô ®¹t 1.300 kg/ha, cao nhÊt thêi ®ã. Tuy nhiªn, n¨ng suÊt ruéng canh t¸c hai vô
chØ ®¹t trªn trung b×nh. Nh×n chung, ®ã lµ mét n¨ng suÊt ®¸ng mõng ë nöa ®Çu thÕ kû
XX.
ë §«ng TriÒu, ®Çu thÕ kû XX xuÊt hiÖn c¸c ®ån ®iÒn cña chñ T©y. HÇu hÕt ®ån ®iÒn
ë H¶i D¬ng tËp trung ë §«ng TriÒu vµ ChÝ Linh. C¸c ®ån ®iÒn ®· tiÕn hµnh ch¨n nu«i,
trång chÌ, s¾n, rau, c©y ¨n qu¶, nhÊt lµ trång lóa. ViÖc trång cµ phª rÊt Ýt kÕt qu¶,
nhng c©y cµ phª vÉn ®îc duy tr× trong nhiÒu n¨m. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1932
cho thÊy, sè lîng ®ån ®iÒn ë §«ng TriÒu vµ ChÝ Linh chiÕm diÖn tÝch 1.600 ha trång
lóa, 120 ha trång cµ phª, 50 ha trång c¸c lo¹i kh¸c, cßn l¹i kho¶ng 800 ha lµ b·i ch¨n
nu«i vµ rõng.
VÒ c«ng nghiÖp khai th¸c má, tõ ®Çu thÕ kû XIX, nhÊt lµ díi triÒu Minh MÖnh
(n¨m 1820) n¬i ®©y ®· ®îc tiÕn hµnh khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n. N¨m 1837, triÒu
NguyÔn mua than tõ B¾c vµo. Bé C«ng sai cho vËn chuyÓn 10 v¹n c©n (kho¶ng h¬n 62
tÊn) than §«ng TriÒu vÒ Kinh ®«. N¨m 1838, Tæng ®èc H¶i An lµ T«n ThÊt BËt d©ng sí
xin thuª nh©n c«ng khai th¸c than ®¸ ë nói Yªn L·ng (nay lµ x· Yªn Thä), huyÖn §«ng
TriÒu. N¨m 1879, sau sù kiÖn thùc d©n Ph¸p ®¸nh B¾c Kú lÇn thø nhÊt, triÒu NguyÔn
cho mét ngêi Ph¸p tªn lµ Bodier khai tr¬ng má than §µm Khª ë §«ng TriÒu, mét
ngêi nhµ Thanh tªn lµ TrÇn Môc ThÇn cïng mét ngêi Phæ lµ Lyry khai th¸c má than
M¹o Khª. Lóc nµy nhu cÇu n¨ng lîng than trªn thÕ giíi ngµy cµng bøc thiÕt v× sù ph¸t
triÓn å ¹t cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tõ c¸c níc ¢u, Mü ®Õn c¸c níc phô thuéc.
ChÝnh níc Ph¸p còng ®· mÊt vïng than Alsace - Lorraine sau chiÕn tranh Ph¸p - Phæ
(n¨m 1870), nªn t b¶n Ph¸p ®ang rÊt cÇn than. Ngay tríc HiÖp ®Þnh ngµy 6 th¸ng 6
n¨m 1884 (hiÖp ®Þnh ®Æt ViÖt Nam díi quyÒn cai trÞ cña thùc d©n Ph¸p), thùc d©n
Ph¸p ®· buéc triÒu ®×nh HuÕ ph¶i ký v¨n tù b¸n vÜnh viÔn khu má Hßn Gai - CÈm Ph¶
cho thùc d©n Ph¸p víi gi¸ m¹t h¹ng 100.000 ®ång §«ng D¬ng (v¨n tù ký ngµy 24
th¸ng 4 n¨m 1884, ®¹i diÖn cña thùc d©n Ph¸p lµ Bavier Chauffour); 4 n¨m sau, n¨m
1888 triÒu ®×nh HuÕ mét lÇn n÷a l¹i ph¶i ký v¨n tù b¸n nèt khu má than §«ng TriÒu
cho thùc d©n Ph¸p víi gi¸ 9 triÖu phêr¨ng (900.000 ®ång §«ng D¬ng). Còng trong n¨m
®ã, C«ng ty Ph¸p má than B¾c Kú ®îc thµnh lËp ngµy 4 th¸ng 4 n¨m 1888. C¸c má KÕ
Bµo, Hßn Gai, Hµ Tu b¾t ®Çu s¶n xuÊt than ®Ó lµm giµu cho t b¶n Ph¸p b»ng søc lao
®éng rÎ m¹t cña c«ng nh©n ë B¾c Kú. Thêi kú nµy trªn ®Êt §«ng TriÒu, má Vµng Danh
gåm 12 má nhá ®îc nhîng cho mét tËp ®oµn t b¶n Ph¸p, cßn má M¹o Khª ®îc
nhîng cho chñ ®ån ®iÒn Maty. Thùc d©n Ph¸p tiÕp tôc tiÕn hµnh th¸m s¸t vïng than
trong c¸c n¨m 1899-1900, lËp b¶n ®å toµn bé c¸c vØa than B¾c Kú. §«ng TriÒu n»m trªn
vØa than lín nhÊt ch¹y dµi h×nh vßng cung tõ Th¸i Nguyªn xuèng phÝa t©y nam ra vïng
Qu¶ng Yªn, Hßn Gai. Tõ ®ã, C«ng ty Ph¸p má than B¾c Kú më réng ph¹m vi kinh
doanh trong c¸c má phÝa ®«ng trªn ®Êt §«ng TriÒu lµ Vµng Danh, U«ng BÝ, M¹o Khª.
Nh vËy, tõ sau n¨m 1900, toµn bé s¶n lîng than cña c«ng ty nµy khai th¸c ®îc bao
gåm 1/3 lµ tõ vïng than trªn ®Êt §«ng TriÒu. Trong ®iÒu kiÖn khai th¸c thuËn lîi (mÆc
