Page 16 - TriÕt häc gi¸o dôc hiÖn ®¹i

18 LÞch sö ®¶ng bé huyÖn ®«ng triÒu tËp I (1930-1975)

ng­îc l¹i ë phè huyÖn lþ §«ng TriÒu phÇn lín l¹i lµ c¸c thî thñ c«ng, tiÓu th­¬ng, viªn
chøc, tiÓu chñ, hä còng ®Õn tõ H¶i D­¬ng, H¶i Phßng, Hµ §«ng, Th¸i B×nh… ®Ó bu«n
b¸n, lµm c¸c dÞch vô, lµm viªn chøc cho bé m¸y cai trÞ. ChØ trong thêi gian ng¾n, tõ
nh÷ng n¨m ®Çu cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, d©n c­ phè huyÖn ®· t¨ng
lªn râ rÖt; lµng Yªn L©m (trong ®ã cã phè huyÖn §«ng TriÒu) n¨m 1900 cã 1.800 ng­êi,
®Õn ®Çu n¨m 1927 ®· t¨ng lªn 2.466 ng­êi, riªng phè huyÖn §«ng TriÒu ®· cã gÇn

1.000 ng­êi. D©n sè t¨ng lªn, bu«n b¸n ngµy cµng sÇm uÊt. Phè huyÖn §«ng TriÒu
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ ®©y, ®­êng phè ®­îc chØnh trang, nhiÒu ng«i nhµ
®­îc x©y míi lîp ngãi ®á t­¬i, c¸c cöa hµng, cöa hiÖu bµy b¸n ®Çy ®ñ c¸c lo¹i hµng hãa
vµ dÞch vô. N¬i ®©y cã c¶ nh÷ng biÖt thù mang kiÕn tróc T©y, Tµu cña nh÷ng «ng chñ,
nh÷ng nhµ giµu cã, n»m Èn m×nh d­íi nh÷ng hµng c©y cao xanh m­ít. Cã nh÷ng ng­êi
d¸m chÞu tiÒn ph¹t ®Ó x©y dùng nh÷ng ng«i nhµ theo kiÓu cña quan T©y. Phè huyÖn
§«ng TriÒu tuy nhá nh­ng xinh ®Ñp víi nh÷ng hµng c©y xanh phñ bãng m¸t r­îi vµ
vØa hÌ ®­îc ghÐp b»ng ®¸ xanh ®Òu ®Æn, th¼ng t¾p. Sau n¨m 1900, ®­êng phè, c«ng së
cã thªm ¸nh s¸ng ®iÖn, l¹i cã thªm tr­êng tiÓu häc (ng«i tr­êng c«ng ®Çu tiªn vµ duy
nhÊt cña huyÖn §«ng TriÒu). Cã thÓ nãi phè §«ng TriÒu lóc bÊy giê lµ mét trong hai

phè huyÖn (cßn cã phè huyÖn Tø Kú) ®Ñp nhÊt cña tØnh H¶i D­¬ng. Ng­êi bu«n b¸n lín
th× cã cöa hµng, cöa hiÖu, cã sËp hµng lín ë trong chî (chî Cét); ng­êi bu«n b¸n nhá th×
më c¸c dÞch vô hoÆc chÕ biÕn n«ng s¶n, thùc phÈm, quµ b¸nh, thËm chÝ bu«n ®Çu chî
b¸n cuèi chî, hä chiÕm sè ®«ng, vµ cã c¶ nh÷ng ng­êi võa bu«n b¸n võa lµm ruéng.
Tùu trung l¹i, hä ®Òu lµ nh÷ng ng­êi bu«n b¸n nhá, nh÷ng d©n nghÌo phè huyÖn,
nh­ng l¹i chiÕm sè ®«ng ®· lµm nªn mét phè huyÖn s«i ®éng, ®a mµu s¾c nh­ h×nh ¶nh
mét x· héi thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn ViÖt Nam thu hÑp, mµ trong ®ã cã ®ñ c¶: ®ån
binh, huyÖn ®­êng, nhµ ®oan, nhµ d©y thÐp, kiÓm l©m, thó y... råi ®Õn c¸c viªn chøc,
binh lÝnh, c¸c tÇng líp thÞ d©n vµ c¶ nh÷ng ng­êi cïng cùc nhÊt kh«ng ruéng v­ên,
kh«ng nhµ cöa ph¶i ®i lµm thuª, ë ®î ®Ó kiÕm sèng.
Sù ph©n ho¸ c¸c tÇng líp x· héi ë phè huyÖn nhá nµy còng trë nªn râ rÖt, ®Æc biÖt
lµ tõ khi thùc d©n Ph¸p x©m l­îc n­íc ta. Tõ ng­êi cïng cùc nhÊt tíi kÎ giµu sang,
sung s­íng tét ®Ønh lµ c¶ mét hÖ thèng c¸c tÇng líp ng­êi trung l­u chªnh nhau tõng

bËc, nh­ng chÞu sù ¸p bøc vµ cùc khæ nhÊt vÉn lµ tÇng líp d©n nghÌo phè huyÖn vµ
nh÷ng ng­êi n«ng d©n ë vïng ven, Ýt vèn, kh«ng cã ruéng ®Êt do lu«n bÞ c¸c tÇng líp
trªn bãc lét. §ã lµ toµn c¶nh bøc tranh vµ vÞ trÝ ®Þa lý, kinh tÕ - x· héi cña phè huyÖn
§«ng TriÒu trong thêi kú Ph¸p thuéc cho tíi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945.
Vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, n¬i ®©y xuÊt hiÖn tÇng líp lao ®éng hoµn toµn míi,
®ã lµ sù xuÊt hiÖn kh¸ ®«ng ®¶o vµ t¨ng lªn cùc kú nhanh chãng cña ®éi ngò thî má trªn
®Êt §«ng TriÒu. ChØ trong vßng 4 n¨m (1926-1929), ®éi ngò thî má tõ 3.820 ng­êi ®·
t¨ng lªn gÇn gÊp 3 lÇn, chiÕm kho¶ng 46% d©n sè §«ng TriÒu. So víi §Æc khu Hßn Gai,
thî má §«ng TriÒu còng tËp trung ®«ng ®¶o b»ng ph©n nöa thî má Hßn Gai. Tuy vËy thî
má ë §«ng TriÒu cã mét nÐt riªng, ®ã lµ mèi quan hÖ víi n«ng d©n kh¨ng khÝt h¬n. Cã

c«ng tr×nh nghiªn cøu ph¸t hiÖn r»ng, kh¸ nhiÒu thî má M¹o Khª lµ n«ng d©n t¹i ®Þa