Page 14 - TriÕt häc gi¸o dôc hiÖn ®¹i

16 LÞch sö ®¶ng bé huyÖn ®«ng triÒu tËp I (1930-1975)

kho¶ng 65 chiÕc «t« ch¹y kh¾p tØnh H¶i D­¬ng. Sù ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i ®·
gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ c«ng th­¬ng nghiÖp t¹i ®Þa ph­¬ng khi ®ã.
Nhê cã sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ giao l­u hµng ho¸ còng ph¸t triÓn theo. §«ng
1
TriÒu cã nhiÒu chî, trong ®ã chî lín nhÊt lµ chî An L©m (cßn gäi lµ chî Cét) , tøc lµ chî
huyÖn lþ §«ng TriÒu. T¹i ®©y tõ l©u ®· cã b¸n rÊt nhiÒu gç quý, tre, nøa, nhùa th«ng,
nhùa tr¸m, chÌ xanh víi sè l­îng lín. Cµng vÒ sau cµng cã thªm nhiÒu s¶n phÈm n«ng
nghiÖp, l©m nghiÖp, h¶i s¶n vµ c¸c s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp tõ n¬i kh¸c mang ®Õn.

Ngoµi chî An L©m, §«ng TriÒu cßn cã 2 phè bu«n b¸n tÊp nËp ®ã lµ phè huyÖn lþ §«ng
TriÒu vµ phè M¹o Khª (Khi ®ã, c¶ tØnh H¶i D­¬ng chØ cã 2 phè lµ §«ng TriÒu vµ Tø Kú).
Kh«ng kÓ thµnh phè H¶i D­¬ng (12 phè) th× 13 huyÖn, phñ chØ cã 8 phè. Ng­êi ta tÝnh
cã kho¶ng vµi ngh×n chñ hiÖu bu«n b¸n trong c¸c phè bu«n ®ã. §iÒu ®Æc biÖt lµ ng­êi
Hoa chiÕm phÇn ®«ng c¸c chñ hiÖu nãi trªn. Theo sù ®¸nh gi¸ cña c«ng sø H¶i D­¬ng
th× th­¬ng m¹i ph¸t triÓn ë thµnh phè H¶i D­¬ng, Ninh Giang, Ph¶ L¹i, §«ng TriÒu,
KÎ SÆt. Giao l­u hµng hãa cña §«ng TriÒu phÇn lín lµ víi H¶i Phßng vµ H¶i D­¬ng.
VÒ gi¸o dôc, nh©n d©n §«ng TriÒu còng nh­ ®ång bµo c¶ n­íc vÉn duy tr× h×nh thøc
líp häc trong lµng cña c¸c thÇy ®å, d¹y ch÷ nho. Nh­ng chØ nh÷ng gia ®×nh d­ dËt vµ
giµu cã míi cã thÓ cho con em ®i häc, cßn l¹i ®a sè nh©n d©n vÉn mï ch÷ (kÓ c¶ ch÷ H¸n

ViÖt lÉn ch÷ Quèc ng÷). Theo ­íc tÝnh cña ng­êi ®­¬ng thêi 10% d©n chóng chØ biÕt ch÷
qua loa, 2% biÕt ®äc vµ biÕt viÕt; sè trÎ em ®i häc trong lµng chØ chiÕm tõ 0,4% ®Õn 0,6%
tæng d©n sè. N¨m 1919, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn ®· ban chiÕu b·i bá c¸c kú thi ch÷ H¸n,
c¸c líp häc "thÇy ®å" tuy gi¶m ®i nhiÒu, nh­ng ë mét sè n¬i vÉn tiÕp tôc më líp cho ®Õn
tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945. Sau ®ã, xuÊt hiÖn c¸c “«ng gi¸o lµng” d¹y ch÷
Quèc ng÷. Tõ n¨m 1926, §«ng TriÒu míi chÝnh thøc cã c¸c tr­êng häc cña Nhµ n­íc më
tíi c¸c lµng, x·, c¶ huyÖn lóc nµy còng míi chØ cã mét tr­êng tiÓu häc ®Æt t¹i huyÖn lþ.
VÒ th«ng tin, truyÒn tin. NÕu nh­ tr­íc kia chØ cã h×nh thøc ngùa tr¹m, th× nay lÇn
®Çu tiªn §«ng TriÒu cã c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn tin ®­¬ng ®¹i. HiÖn vÉn ch­a cã tµi liÖu
ghi râ thêi ®iÓm nµo c¸c ph­¬ng tiÖn hiÖn ®¹i nµy xuÊt hiÖn ë §«ng TriÒu, nh­ng ch¾c
ch¾n nh÷ng ph­¬ng tiÖn nµy chØ cã ë ®©y sau n¨m 1900 vµ tr­íc n¨m 1924. Khi ®ã, ë
H¶i D­¬ng chØ cã tØnh lþ H¶i D­¬ng, Ninh Giang, Ph¶ L¹i vµ §«ng TriÒu cã trô së b­u
chÝnh (nhµ d©y thÐp). ViÖc trao ®æi th­ tÝn, giÊy tê ®­îc thùc hiÖn ®­êng thuû, ®­êng bé

víi c¸c ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn lµ «t«, tµu thñy. C¸c trô së b­u chÝnh nµy cho tíi n¨m
1924 ®Òu ®· cã ®ñ c¶ ®iÖn b¸o hay ®iÖn tÝn vµ ®iÖn tho¹i. §Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû
XX th× M¹o Khª còng cã c¸c trô së th«ng tin nh­ trªn.
§«ng TriÒu lµ huyÖn cã nhiÒu d©n téc cïng sinh sèng. Bªn c¹nh d©n téc Kinh chiÕm
97% d©n sè, cßn cã tíi 9 d©n téc thiÓu sè gåm: S¸n D×u, Dao, Tµy, Hoa, Nïng, S¸n ChØ...
sèng tËp trung chñ yÕu ë c¸c x· miÒn nói lµ B×nh Khª, Trµng L­¬ng vµ An Sinh; trong
®ã ®«ng nhÊt lµ ng­êi Tµy.
Do ®iÒu kiÖn lÞch sö ®Ó l¹i nªn ®¹i bé phËn ng­êi d©n §«ng TriÒu rÊt sïng ®¹o PhËt.
NÕu tÝnh c¶ nh÷ng ng«i chïa bÞ h­ háng th× trªn ®Þa bµn huyÖn §«ng TriÒu cã tíi trªn

__________

1. Tr­íc n¨m 1945, chî Cét b¸n nhiÒu gç, tre, nøa vµ b¸n c¶ tr©u, bß. Ng­êi Kinh M«n, Nam S¸ch,
Thuû Nguyªn vµ tõ nhiÒu huyÖn xa h¬n th­êng ®Õn ®©y mua tr©u, mua gç vÒ lµm cét nhµ. Cã ng­êi gi¶i
thÝch r»ng v× thÕ nªn cã tªn lµ chî Cét.