Page 89 - Thesis PhD Anger by Chaichana
P. 89
๗๑
แปลว่า ความอดกลั้น ขันตินี้แปลว่าความอดกลั้น ความอดได้ รอได้ คอยได้ ความอดกลั้น ถ้าดูอย่าง
อย่างชั้นผิวเผินก็เห็นได้เหมือนกันว่า เพราะอดกลั้นไม่ได้จึงโกรธ ถ้าอดกลั้นเสียได้ก็ไม่โกรธ ความ
โกรธเกิดโดยที่ไม่อดกลั้น คือเกิดจากความไม่มีขันติ ฉะนั้นสิ่งที่จะมารบสู้กับความโกรธนี้ ข้อแรกที่
ต้องนึกถึงก็คือ ขันตี ความอดกลั้น มีบาลีก็ ขนฺตี สาหล วารณา - ขันตีเป็นเครื่องห้ามความ ผลุนผลัน
ในที่นี้ก็หมายถึงความโกรธ ฉะนั้นฝึกอดกลั้นไว้ให้เป็นนิสัยมากขึ้น ๆ ก็จะทำให้โกรธยากขึ้น
(๒) ทมะ ขจัดความโกรธ ทมะการบังคับตัวเอง ก็นึกถึง ปัญญา คือ ความรู้อย่างพอ
ตัว ในกรณีนั้น ๆ มีบาลีที่กล่าวไว้ว่า ตัดความโกรธด้วยทมะ ตัดความโกรธด้วยปัญญา ฟังไม่ดีก็จะฟัง
ออกไป ว่า ทมะกับปัญญานี่เหมือนกัน มีรูปประโยคเหมือนกัน
- โกธ ทเมน อุจฺฉินฺเท = จงตัดความโกรธด้วยทมะ
- โกธ ปญฺ าย อุจฺฉินฺเท = จงตัดความโกระด้วยปัญญา
ทมะตัดในระยะต้น ปัญญาตัดในระยะถัดมา หรือตลอดกาล ทมะ คือบังคับตัวเอง
ซึ่งเห็นได้ว่าตรงกับคำที่พูดกันทั่วโลกว่า Self control ที่ควบคุมตัวเองไว้ได้ บังคับตัวเองไว้ได้ในภาษา
บาลีเรียก ทมะ คือ การบังคับตัวเอง นี่จะตัดความโกรธในระยะต้น คือบังคับจิตไว้ได้ ไม่ให้ความโกรธ
พลุ่งออกมา ก็เป็นการตัดในระยะต้น
(๓) ปัญญา ขจัดความโกรธ ถ้าว่าตัดด้วยปัญญาตัดในระยะยาว ในลักษณะที่
เรียกว่า ขุด ราก ขุดรากเหง้าไปทำลาย ฉะนั้นปัญญานี่จึงตัดได้ลึกซึ้งกว่า หรือตลอดกาลไปเลย แต่ก็
ยังต้องอาศัย อุปกรณ์อนอื่น ที่จะน่าเอาปัญญามาให้ทันแก่เวลา ฉะนั้นเลยเนื่องกันอยู่กับ สติระลึกได้
ั
ทันท่วงทีทำ ให้เกิดการบังคับตัวเอง แล้ววิชาความรู้ในการตัดความโกรธนั้นก็ทำงานเต็มที่ ให้มัน
สัมพันธ์กัน ระหว่างสิ่งทั้ง ๓ นี้ คือ ทมะ ปัญญา และสติ ปัญญารู้เรื่องความโกรธอย่างครบถ้วน
(๔) สติ ขจัดความโกรธ พอมีเรื่องให้กระทบกระทั่งหรือสะดุด แล้วสติ ก็มาระลึกได้
ว่า นี้ มันจะโกรธ นี้มันเรื่องโกรธ แล้วทมะก็ตามมา คือบังคับตัวเองไว้ แล้วปัญญาใช้ความรู้ที่จะตัด
เรื่องราวนั้นเสีย แล้วตัดความโกรธได้ด้วยปัญญาโดยแท้จริง ตัดในระยะเริ่มแรกด้วยทมะ ก็ใช้สตินี่เป็น
สื่อ ถ้ามีสติปัญญาแล้วจะดึงธรรมะมาใช้ได้หมด
(๕) สังวร ขจัดความโกรธ คำว่า สังวร มีคำที่มีความหมายคล้ายๆ กันคือ ป้องกัน
หรือแวดล้อมไว้อย่างดี สังวร สังวรด้วยสติ เอาสติมาเป็นเครื่องแวดล้อมไว้ให้ดี ตลอดเวลาก็ให้มีการ
สังวรด้วยสติ คือมีสติรู้สึกตัวอยู่ทุกอิริยาบถก็มีสติสังวร
(๖) สัจจาธิษฐาน ขจัดความโกรธ มีธรรมะชื่อว่า สัจจะ หรือ อธิษฐานะ สัจจาธิษ
ฐานนี้ จะสร้างความเข้มข้นของสติ ของทมะ ที่จำเป็นให้เข้มข้นขึ้นมา คืออธิษฐานจิตให้มีสัจจะที่จะ
ทำอย่าง นั้น เป็นสัจจะตัวเดียวกับในฆราวาสธรรม สัจจะ ทมะ ขันติ จาคะ สัจจะตัวนั้นแหละคือ
