Page 115 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เอกสารอ้างอิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย เคราฤๅษี
Chen, T. and C.M. Taylor. (2011). Rubiaceae (Gardenia). In Flora of China Vol.
19: 143.
Puff, C., K. Chayamarit and V. Chamchumroon. (2005). Rubiaceae of Thailand.
Forest Herbarium. Bangkok.

ค�ามอกหลวง: ใบเรียงตรงข้าม ดอกสีเหลืองหรือขาว เกสรเพศผู้ติดใต้ปากหลอดกลีบดอกระหว่างกลีบดอก
เกสรเพศเมียยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก ยอดเกสรรูปกระบอง ผลมี 5-6 สัน (ภาพ: ภูหลวง เลย - PK)

ค�าแสด: ช่อดอกแบบช่อกระจะหลายช่อตามปลายกิ่ง ดอกเพศผู้สีเขียว ดอกเพศเมียสีเหลืองหรือแดง ยอดเกสรเพศเมีย
ติดทน (ภาพช่อดอกเพศผู้: ประจวบคีรีขันธ์ - RP; ภาพช่อดอกเพศเมีย: ยะลา - VC; ภาพผล: หนองคาย - PK)
เคราฤาษี
Strophanthus preussii Engl. & Pax
วงศ์ Apocynaceae
ไม้พุ่มรอเลื้อย ยาวได้ถึง 10 ม. กิ่งมีช่องอากาศ มียางใสหรือขาว ใบเรียงตรงข้าม
รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 2-19 ซม. ก้านใบยาว 0.2-1.4 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุก
ออกสั้น ๆ ตามปลายกิ่ง ก้านดอกยาว 0.4-2.5 ซม. ใบประดับติดทน กลีบเลี้ยง
5 กลีบ ยาว 0.5-2.5 ซม. โคนด้านในมีต่อม ดอกสีขาวเปลียนเป็นสีครีมอมเหลือง
มี 5 กลีบ เรียงซ้อนทับด้านขวาในตาดอก หลอดกลีบดอกยาว 1.2-2.5 ซม. สีขาว
มีริ้วสีม่วงอมน�้าตาล ด้านในสีเข้ม รูปไข่ ยาว 0.4-1.2 ซม. ปลายกลีบบิดเป็นเกลียว
พุดซ้อน: กลีบเลี้ยงหนาเป็นสัน มีทั้งที่มีกลีบดอกชั้นเดียวและดอกซ้อน (ภาพซ้ายและภาพขวาบน: cultivated - RP); ยาว 12-20 ซม. สีน�้าตาลแดง กะบังมี 10 พู สีน�้าตาลอมส้ม เกสรเพศผู้ 5 อัน
พุดน�้าบุษย์: หลอดกลีบดอกยาว (ภาพขวาล่าง: cultivated - RP)
ติดภายในหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูสั้น โคนอับเรณูเป็นเงี่ยง แนบติดปลาย
คำาแสด เกสรเพศเมีย มี 2 คาร์เพล บางส่วนติดกันที่โคน ยอดเกสรเพศเมียจัก 10 พู ผลเป็น
Mallotus philippensis (Lam.) Müll. Arg. ฝักคู่กางออก รูปทรงกระบอก ปลายโค้ง ยาว 15-30 ซม. มีขนและช่องอากาศ
เมล็ดจ�านวนมาก ขนกระจุก ยาว 6-10 ซม.
วงศ์ Euphorbiaceae
ชื่อพ้อง Croton philippensis Lam. มีถิ่นก�าเนิดในแอฟริกาตะวันตก เป็นไม้ประดับ เมล็ดมีพิษ ใช้อาบหัวลูกศร
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. หูใบรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 0.5-1.3 ซม. สกุล Strophanthus DC. มี 38 ชนิด พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ และเอเชีย
ใบรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 4-22 ซม. ปลายเรียวแหลมหรือเป็นติ่งแหลม โคนกลม ในไทยมีพืชพื้นเมือง 3 ชนิด เป็นไม้ประดับ 2 ชนิด อีกชนิดคือ แย้มปีนัง
ก้านใบยาว 1.5-5 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีขนและต่อมเกล็ดหนาแน่น เส้นโคนใบ S. gratus (Wall. & Hook.) Baill. ปลายกลีบดอกไม่บิดเป็นเกลียว มีถิ่นกำาเนิด
ข้างละ 1 เส้น ช่อดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ หรือหลายช่อตามปลายกิ่ง ยาวได้ถึง ในแอฟริกาเช่นเดียวกัน ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “strophe” บิดเวียน และ
20 ซม. ไม่มีกลีบดอก ดอกเพศผู้สีเขียว เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-3 มม. กลีบเลี้ยง “anthos” ดอก ตามลักษณะปลายกลีบดอกที่บิดเวียนในหลายชนิด
2-4 กลีบ เกสรเพศผู้ 15-20 อัน ดอกเพศเมียสีเหลืองหรือแดง เส้นผ่านศูนย์กลาง
ประมาณ 4 มม. กลีบเลี้ยง 3-6 กลีบ ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสร 3 อัน ยาว เอกสารอ้างอิง
Burkill, H.M. (1985). The useful plants of west tropical Africa. Vol. 1: 183.
3-5 มม. ติดทน มีขนยาวนุ่ม ผลรูปรีกว้าง จักเป็นพู ยาว 0.8-1.2 ซม. มีต่อมและ Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 97.
ขนสีน�้าตาลแดงกระจาย มี 1-3 เมล็ด (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ตองเต้า, สกุล)
พบที่ศรีลังกา อินเดีย จีนตอนใต้ ไต้หวัน พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ
ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา หรือตามชายฝั่งทะเล ความสูงถึงประมาณ 1200 เมตร
ผลใช้ท�าเป็นสีย้อมให้สีแดงเรียกว่า kamela dye ส่วนต่าง ๆ มีสรรพคุณด้าน
สมุนไพรหลายอย่าง
เอกสารอ้างอิง
Qiu, H. and M.G. Gilbert. (2008). Euphorbiaceae (Mallotus). In Flora of China
Vol. 11: 229.
van Welzen, P.C., S.E.C. Sierra, J.W.F. Silk and S. Bollendroff. (2007). Euphor- เคราฤๅษี: ช่อดอกแบบช่อกระจุก ปลายกลีบดอกบิดเป็นเกลียวยาว กะบังสีน�้าตาลอมส้ม (ภาพซ้าย: cultivated - RP);
biaceae (Mallotus). In Flora of Thailand Vol. 8(2): 421-423. แย้มปีนัง: ปลายกลีบดอกไม่บิดเป็นเกลียว (ภาพขวา: cultivated - RP)

95

59-02-089_001-112 Ency_new5-3 i_Coated.indd 95 3/5/16 4:52 PM