Page 18 - Gramatyka francuska Grevisse wersja pełna bez hasła mcourser

1 Podstawowe

elementy języka

– h przydechowe (aspiré). Używana powszechnie nazwa tej spółgłoski jest nieprawidłowa
o
z dwóch powodów: 1 gdy h zwane przydechowym jest istotnie dźwiękiem, powstaje
on nie w wyniku wdechu powietrza, ale w wyniku szczególnego natężenia powietrza
o
wydychanego; 2 h przydechowe nie istnieje już jako dźwięk we współczesnym języku
francuskim: głoska ta stała się znakiem graficznym zapobiegającym elizji i łączeniu
międzywyrazowemu.
H przydechowe można czasami usłyszeć w niektórych wyrażeniach wykrzyknikowych, takich
jak: ha ! hé ! holà ! lub w początkowej sylabie wyrazu zaczynającego się na h przydechowe, na
którą pada akcent toniczny: C’est une honte ! [setyn’ ɔ̃t]
2. Ze względu na stopień otwarcia lub zamknięcia narządów mowy spółgłoski ustne dzielimy na:
– spółgłoski zwarte (occlusives) lub wybuchowe (explosives), które powstają, gdy
w czasie artykulacji dochodzi do blokady przepływu powietrza przez jamę ustną i nosową,
po czym następuje gwałtowne jej przerwanie: [b], [p], [d], [t], [g], [k];
– spółgłoski szczelinowe (fricatives), artykułowane, gdy narządy mowy tworzą dostatec-
znie wąską szczelinę, by powstał szum lub tarcie: [v], [f], [z], [s], [ʒ], [ʃ]. Spółgłoski [s], [z]
są często nazywane spółgłoskami syczącymi (sifflantes), natomiast spółgłoski [ʃ], [ʒ] to
spółgłoski szumiące (chuintantes);
– spółgłoskę płynną (liquide) [l] – w czasie jej powstawania ma miejsce przepływ powie-
trza wzdłuż bocznych partii języka;
– spółgłoskę drżącą (vibrante) [ʀ], której artykulacji (w przypadku paryskiej wymowy
głoski r) towarzyszy wibracja tylnej części języka na podniebieniu (w artykulacji r roulé
narządem aktywnym jest koniuszek języka, a jego wymowa podobna do polskiego r).
3. Ze względu na miejsce artykulacji, czyli miejsce największego zbliżenia narządów mowy,
spółgłoski dzielimy na:
– spółgłoski wargowe (labiales) – wargi: [b], [p], [m] i wargowo-zębowe (labio-dentales) –
wargi i zęby: [v], [f];
– spółgłoski zębowe (dentales) – język i zęby: [d], [t], [z], [s], [l], [n];
– spółgłoski palatalne (palatales) – język i podniebienie twarde: [ʒ], [ʃ], [ɲ];
– spółgłoski welarne (vélaires) – język i podniebienie miękkie: [g], [k], [r], [ŋ].

4. Spółgłoski są dźwięczne (sonores), kiedy przepływowi powietrza przez krtań towarzyszy
drganie strun głosowych, a bezdźwięczne (sourdes), kiedy do tego zjawiska nie dochodzi.
5. W wymowie spółgłoska jest pojedyncza, kiedy jej powstanie spowodowane jest jednorazową
emisją głosu; spółgłoskę zwiemy podwójną (double), gdy podczas jej artykulacji dźwięk
jest podwajany; i tak na przykład [m] jest wymawiane pojedynczo w wyrazie sommet, ale
w wyrazie sommité już podwójnie.
6. W języku francuskim istnieją trzy półsamogłoski (semi-voyelles), zwane też półspółgłoskami
(semi-consonnes):
[y] (nazywane ué), jak w lui, juin, fuir;
[w] (nazywane oué), jak w oui, poids;
[j] (nazywane yod), jak w pied, yeux.
7. Dyftong (diphtongue) jest wynikiem szybkiej wymowy samogłoski lub półsamogłoski: œil
[œj], yeux [jø]. Synereza (synérèse) ma miejsce wtedy, gdy dwie stykające się samogłoski
łączą się w wymowie w jeden dźwięk: pierwsza samogłoska pełni wówczas funkcję
półsamogłoski: diamant [djamã]. Synereza jest często wykorzystywana przez poetów w celu
zachowania metryczności wiersza.
C’est le duel effrayant de deux spectres d’airain. (V. Hugo)
18