Page 26 - Gramatyka francuska Grevisse wersja pełna bez hasła mcourser

1 Podstawowe

elementy języka

2. Pochodzenie wyrazów L’origine des mots

24 Wyrazy w języku francuskim pochodzą:
1 Z łaciny (fonds latin). Około V wieku n.e. języki celtyckie zostały zastąpione przez
o
łacinę mówioną, która z czasem przekształciła się w język romański. Zmiany te
nastąpiły zgodnie z pewnymi zasadami, z których najważniejszą było zachowanie
w języku romańskim sylaby tonicznej: wyrazy takie, jak np. bastonem, radicinam,
animam przekształciły się w formy bâton, racine, âme.
2 Od pewnej liczby wyrazów celtyckich (mots gaulois) i germańskich (mots
o
germaniques). W V wieku do łaciny mówionej, do której przeniknęła wcześniej
pewna liczba wyrazów celtyckich, najazdy Franków wprowadziły znaczną liczbę
wyrazów germańskich, które dały np.: banc, bannière, héron.
Liczne dialekty romańskie, używane po obu stronach linii demarkacyjnej, biegnącej
w przybliżeniu od La Rochelle do Grenoble, utworzyły dwie duże grupy językowe:
na północy powstał język oïl, na południu zaś język oc (nazwy te pochodzą od
wymowy słowa „tak” w obu językach). Począwszy od XII wieku francyjski, zwany
także dialektem z Île-de-France (od nazwy regionu paryskiego) zaczął dominować
nad innymi dialektami.
o
3 Od różnych zapożyczeń z łaciny klasycznej, greki oraz dialektów i innych języków:
1. Łacina (latin). Począwszy od XII wieku słownictwo romańskie wzbogaciło się
o słowa przeniesione z łaciny klasycznej, których wprowadzenie zawdzięczamy
dwóm odrębnym zjawiskom kulturowym: słowotwórstwu uczonemu,
będącemu domeną elit intelektualnych, oraz ludowemu przekształcaniu
wyrazów łacińskich w romańskie. Ten sam termin łaciński mógł zatem
dać początek słowu ludowemu i uczonemu (tzw. dublety – doublets),
np.: navigare dało początek nager (wyraz ludowy) oraz naviguer (wyraz
uczony); potionem dało poison (wyraz ludowy) oraz potion (wyraz uczony).
2. Greka (grec) przeniknęła do języka francuskiego przez słowotwórstwo
ludowe za pośrednictwem form łacińskich: baume, beurre, trésor itd., a także
przez słowotwórstwo uczone – bądź pośrednio, przy udziale łaciny, bądź
bezpośrednio (zwłaszcza w XIX w.): amnésie, enthousiasme, téléphone itd.
3. Dialekty (dialectes). Język francuski zapożyczył wyrazy z różnych dialektów
(głównie z prowansalskiego i gaskońskiego): auberge, badaud, fadaise, goujat itd.
4. Języki romańskie (langues romanes). Z języków włoskiego i hiszpańskiego
weszły do leksyki francuskiej: balcon, bambin, opéra, carnaval, abricot, adju‑
dant, cigare itd. Zapożyczenia z języka portugalskiego są rzadkie – należą
do nich m.in. acajou, autodafé.
5. Języki germańskie (langues germaniques). Język niemiecki dostarczył
leksyce francuskiej dość dużą grupę wyrazów, związanych głównie z wojskiem:
sabre, choucroute, trinquer itd. Wkład języka angielskiego jest znaczny,
a począwszy od XIX wieku jeszcze się zwiększył wskutek pojawienia się słow-
nictwa związanego ze sportem, żeglugą, handlem, polityką, modą: handicap,
paquebot, chèque, budget, magazine, blue-jean itd. Około setka słów pochodzi
z języka holenderskiego, np.: cambuse, kermesse, matelot. Kilka terminów
związanych z żeglugą pochodzi z języków skandynawskich, np.: cingler,
vague.

26