Page 216 - ED 211

เปลี่ยนทัศนะในการมองความรู้และกระบวนการเรียนรู้ และส่วนที่สองกล่าวถึงการปรับตัวและทางเลือก

ใหม่ของการศึกษาไทย

สภาวะหลังสมัยใหม่และการเปลี่ยนทัศนะในการมองความรู้และกระบวนการเรียนรู้

หลังสมัยใหม่ หรือที่มักเรียกทับศัพท์ว่า โพสต์โมเดิร์น (Postmodern) เป็นมโนทัศน์ที่ถูกพูด
ถึงกันอย่างกว้างขวางในแวดวงวิชาการในช่วงสองทศวรรษสุดท้ายของศตวรรษที่ 20 จนถึงปัจจุบัน ดังจะ

13
เห็นได้จากผลงานที่ได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในช่วงหลังปี ค.ศ.1985 หลังสมัยใหม่เป็น
มโนทัศน์ที่มีความยุ่งยากในการนิยาม แต่เป็นที่รับรู้และมักใช้กันในสามความหมาย คือ 1) สภาวะหลัง
สมัยใหม่ (Postmodernity) ซึ่งหมายถึง สภาพสังคมร่วมสมัยที่พัฒนามาจากสังคมสมัยใหม่ มีลักษณะ

ส าคัญอยู่ที่การปฏิเสธ วิพากษ์ ต่อต้านระบบคุณค่าแบบสมัยใหม่ 2) ปรัชญาแนวคิดทางทฤษฎี ที่มุ่งตั้ง

ค าถามและวิพากษ์วิจารณ์บรรดาทฤษฎีและองค์ความรู้ที่ได้รับการยอมรับในยุคแสงสว่างแห่งปัญญา
14
และ 3) การเคลื่อนไหวทางศิลปะและวรรณกรรม ซึ่งต่อต้านสกุลความคิดแบบสมัยใหม่ (เสาวณิต
จุลวงศ์. 2556: 5 และ ไชยรัตน์ เจริญสินโอฬาร. 2554: 185-186) แต่อย่างไรก็ตาม ยุคหลังสมัยใหม่

(The Postmodern Era) ยังคงเป็นประเด็นถกเถียงกันว่ามีอยู่จริงหรือไม่ หรือเป็นเพียงช่วงเปลี่ยนผ่าน
15
ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงบางมิติเท่านั้น แต่ในทัศนะของฌอง ฟรองซัวส์ เลียวทาร์ด (Jean Francois
Lyotard, 1924-1998) นักปรัชญาชาวฝรั่งเศสสกุลความคิดหลังโครงสร้างนิยม ที่มีอิทธิพลมากที่สุดคน

หนึ่งในช่วงปลายศตวรรษที่ 20 สังคมตะวันตกได้ก้าวเข้าสู่ยุคหลังสมัยใหม่แล้ว เลียวทาร์ดซึ่งเป็นผู้น าค า
ว่าหลังสมัยใหม่มาใช้นอกวงการศิลปะเป็นคนแรก ใช้ค าว่าสภาวะหลังสมัยใหม่ (Postmodern

Condition) เพื่อนิยามสภาวะของสังคมยุคหลังอุตสาหกรรม หรือสังคมคอมพิวเตอร์ (Computerized

Societies) หรือสังคมหลังสิ้นทศวรรษ 1950 โดยนิยามหลังสมัยใหม่ว่าหมายถึงความกังขา สงสัย

13 จากการสืบค้นฐานข้อมูลของห้องสมุดมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒเมื่อวันที่ 16 มกราคม พ.ศ.2560 โดยใช้ค า
สืบค้นว่า “Postmodern” มีเอกสารที่ตีพิมพ์ก่อนปีค.ศ.1974 46 รายการ ระหว่างปีค.ศ.1975-1984 286 รายการ ระหว่างปี
ค.ศ.1985-1995 10,302 รายการ ระหว่างปีค.ศ.1996-2007 89,636 รายการ และหลังปี ค.ศ.2007 จนถึงปัจจุบัน 82,106

รายการ
14 ศึกษาศิลปะแนวหลังสมัยใหม่ได้จากงานของวิรัตน์ ปิ่นแก้ว และวิรุณ ตั้งเจริญ. 2554: 29-35
15 เสาวณิต จุลวงศ์ (2556: 4-5) เสนอว่า Postmodern หรือหลังสมัยใหม่ ไม่ได้หมายความถึงยุคสมัยที่เกิดขึ้น
หลังจากยุคสมัยใหม่สิ้นสุดลง หากแต่อาจมีความหมายได้สองนัย นัยแรกหมายถึง “มาจาก” “สมัยใหม่” ซึ่งหมายถึง ความต่อเนื่องทั้ง
ทางด้านความคิดและปฏิบัติการ หรือหมายถึง “ผลที่เกิดขึ้น” จาก “สมัยใหม่” ซึ่งหมายถึง ผลพวงที่เกิดจากการพัฒนาทั้งด้านรูปธรรม
เช่น เทคโนโลยี วิทยาการเศรษฐกิจ และด้านนามธรรม เช่น ความคิด ระบบคุณค่า และนัยที่สอง Post ยังอาจหมายถึง “การ
ปฏิเสธ” “การต่อต้าน” “การไม่เห็นด้วย” กับแนวทางแบบ “สมัยใหม่” ซึ่งหมายถึง ความเคลื่อนไหวทางด้านการศึกษาทฤษฎีความรู้
และศิลปะในทุกกรณี Post หรือ “หลัง”จึงมีนัยของการเกิดขึ้นทีหลัง “สมัยใหม่” แต่มิได้หมายความว่า “สมัยใหม่” สิ้นสุดลงแล้ว
ขณะที่ฮาเวล (Havel, Vaclav. 2008: 431) มองว่ายุคสมัยใหม่ได้สิ้นสุดลงไปแล้วเมื่อปี คศ.1969 โดยใช้เหตุการณ์การส่งมนุษย์คน
แรกไปดวงจันทร์เป็นเส้นแบ่งยุคสมัย

เอกสารประกอบการสอนรายวิชากระบวนทัศน์ทางการศึกษา พรใจ ลี่ทองอิน | 141