Page 134 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

2
m   m  m 2
D 1 2
Ikki о‘rtacha arifmetiklarning farqi (D), (m D) dan uch barobar katta bо‘lsa

D  3, u tо‘g‘ri topilgan bо‘ladi.
m D

Biroq kо‘p tajribalar natijasida farqni uni xatoligiga nisbati ikkiga teng

chiqishi, xaqiqatga yaqin deb topiladi.

4.1. Hosil ma’lumotlarini qayta ishlash xususiyatlari.
Hosil ma’lumotlarini qayta ishlash usullarini tо‘g‘ri tanlash quyidagi

sabablarga kо‘ra amalga oshadi: xatolar xususiyati, tajriba sxemasi va boshqalar.
Olingan ma’lumotlarning turli xilligi asosan bizga noma’lum va biz

boshqarmaydigan sabablar – tasodifiy xatolar tufayli kelib chiqadi. Bu sabablarga
bir tomonlama sug‘orilmaslik, tuproq, metereologik va boshqa sharoitlarning bir

emasligi kiradi. Tasodifiy xatolar, xam ijobiy xam salbiy miqdorlarga ega bо‘ladi.

Shuning uchun katta miqdordagi paralel tekshiruvlar natijasida ularning о‘zaro

qisman yeyilishi amalga oshadi. Tasodifiy xatolardan tashqari sistemali xatolar

xam mavjud, ular uzluksiz va uzlukliga bо‘linadi. Uzluksiz sistemali xato barcha

variantlarni qamrab oladi. Masalan tuproq unumdorligining sistemali о‘zgarishi

natijasida, birinchi variantdan oxirgisigacha hosildorlik (oshadi yoki kamayadi)

о‘zgaradi. Mazkur xatolikning mavjudligi, variantlar orasidagi taqqoslamalikni

buzmaydi. U aniqlangach, turli tomonlama qayta ishlash orqali bu xatolikni

bartaraf etish mumkin. Uzlukli sistemali xatolik, faqat ayrim variantlarni tegib

о‘tadi va taqqoslash imkoniyatini bermaydi.

Dala tajribalari natijalarini qayta ishlash metodlari quyidagicha: kasrli,

umumlashtirish, farqlashtirish, siljishlarni tekislash va dispersion analiz.

Faqat kasrli metodda hosil ma’lumotlarini qayta ishlash, har bir variant uchun

aloxida olib boriladi. Boshqa barcha metodlarda hisoblar xamma variant natijalari

ustida birgalikda olib boriladi.

134