Page 136 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

emas. Dospexov B.A. ning aytishicha: “Masalaga jiddiylik bilan yondashganda,

kasrli metod bilan dala tajribalaridagi ma’lumotlarni qayta ishlash

murakkabliklarga olib keladi”.

Biroq kasrli metod aloxida variantlarda, yaqqol tasodifiy va jiddiy siljishlar

mavjud bо‘lib, bu siljishlar chegaradan chiqmayotganligini tekshirish kerak

bо‘lgan xollarda, qо‘llanilishi mumkin. Paralel maydonlarda, variantlarning

ma’lumotlarida qо‘pol xato mavjud xolatda, interpolyatsiya metodi qо‘llaniladi.

Ikki uch paralel maydonlarda xatoliklarning mavjudligi, bu variantni о‘chirilishiga

olib keladi. Bitta takrorlash doirasida, uch-tо‘rt variantda, mavjud 8-10 tadan,

yaqqol tasodifiy va jiddiy farqlanadigan natijalar olinganda, bu takrorlanish xam

butunlash о‘chiriladi. Biroq, yetarliga extiyotkorlik va ob’yektivlikni ishga solib,

bu misollarni kamdan kam xollarda kо‘llashni ta’minlan mumkin.

Umumlashtirish metodi nafaqat vegetatsion tajribalar,balki dala tajribalarida

olingan ma’lumotlarni xam qayta ishlash imkonini beradi, agarda oxirgisida

sistemali xamda jiddiy tasodifiy xatoliklar mavjud bо‘lmasa.

Farqlash metodining vazifasi, dala tajribalaridagi turli takrorlashlarda, tuproq

unumdorligining xar xilligi tufayli kelib chiqqan uzluksiz sistemali xatoni oldini

olish hisoblanadi. Bu varianlar bilan bog‘langan juft variantlarni taqqoslash amalga

oshiriladi. Shuning uchun farqlash metodi bilan, nazorat qilinayotgan (standart)
variantlarning xususiy joylashtirilishi yoki maydonlarning oddiy joylashtirilishi

natijasida, olingan ma’lumotlarni qayta ishlash maqsadga muvofiq, ammo bunda
variantlar soni katta bо‘lmasligi kerak ( 2-4).

Tuproq unumdorligi о‘zgarishi qonuniyati aniqlanmaganida, tasodifiy va
uzlukli xatoliklar mavjud bо‘lib, notо‘g‘ri ma’lumotlar olinganida, siljishlarni

tekkislash yoki dispersion analiz metodlari qо‘llaniladi. (dispersiya Fisher R. A.)

Bu metodlarga Sokolov A. V. (1967) quyidagicha taqqoslama baxo beradi. Ikkala

metod xam tasodifiy siljishlar kvadratlari summalarini bir xil aniqlaydi; faqatgina

siljishlarni tekislash metodida u bevosita aniqlansa, variatsiya analizida esa farqlar

136