Page 140 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

Agarda kо‘p yillik ma’lumotlarda variantlar soni katta bо‘lsa, ularni farqlash

metodi bilan qayta ishlash qiyinlashadi: juft taqqoslashlar soni ortib, natijada

hisoblashlar soni ortadi.

Bu xolatda Dospexov dispersion analiz metodini taklif etadi. Qayta

ishlashning bu sxemasida yillar gorizontal bо‘yicha, variantlar vertikal bо‘yicha

joylashadi.

Yillar bо‘yicha R, variantlar bо‘yicha V va umumiy hosil miqdori X

hisoblanadi. Barcha olingan ma’lumotlar kvadratga oshiriladi. Bunda

ma’lumotlarni qayta ishlash bir yilgiga nisbatan farq qiladi, agar bir yillikda barcha

ma’lumotlardan erkin boshlang‘ich miqdor ayirmasi kvadratga oshirilsa, kо‘p

yillikda esa ma’lumotlarning о‘zi kvadratga oshiriladi. Umuman boshqa xollarda u

bir yillik ma’lumotlarni Dospexov metodi bilan qayta ishlash bilan о‘xshash:

Korreksiyalovchi omil S topiladi,

Umumiy variatsiya S U, yillar bо‘yicha variatsiya S R, variantlar bо‘yicha

variatsiya, tasodifiy variatsiya va kо‘p yillar davomida variantlarning о‘zoro ta’siri

(qoldiq) C Z=C Y-(C P+C V); xuddi shunaqa sxemada dispersion analiz olib boriladi,

kо‘p yillik о‘rtachalar xatoligi aniqlanadi m , kо‘p yillik tajriba aniqligi m%, farq

xatoligi m d va oxirida, eng kam ahamiyatga ega farq NSR 0.95 aniqlanadi. Kо‘p

yillik ma’lumotlar asosida qayta ishlash sxemasini kо‘p marta takrorlanishini
oldini olish uchun, biz qayta ishlash sxemasini ( B.A. Dospexov 1965 y , 388-390)

kо‘rib olishni tavsiya etamiz.

4.2. О‘rtachalar farqi xaqqoniyligini baxolash.
О‘rtachalar farqining ob’yektiv xaqqoniylik kriteriysi bu matematik qayta

ishlashdir, ammo uning natijalari ayrim kamchiliklarga xam ega. Yuqorida aytilga

sо‘zlarning ma’nosi quyidagicha: 17 jadvaldan kо‘rinib turganidek, agar ikki

о‘rtachaning farqi bu farq xatoligiga teng bо‘lganda D/m D = 0.1, u xolda

kuzatishlar soni 30 dan ortganda, farqning xaqqoniyligi 84.1% yoki 100 ta mavjud

xolatdan 84.1 tasida degani.

140