Page 142 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik
P. 142
Boshqa tomondan qaraganda, D/m D =2, ya’ni farq о‘z xatoligidan ikki barobar
katta bо‘lgan sharoitda va kuzatishlar soni katta bо‘lganda xam, xaqqoniylik 100 ni
emas 97.7 % ni tashkil etadi. (16-Jadval).
Bu sharoitda biz farqning xaqqoniyligi yetarlicha katta ekanligi xaqida
gapiramiz, absolyut xaqqoniylik xaqida emas.
Ammo xattoki, D=1.5m D bо‘lgan sharoitda xam, ya’ni farq о‘zining
xatoligidan bir yarim marta oshiq bо‘lganda, 30 dan ortiq kuzatishda 93.8%
extimol bilan aniqlanganda, uni yetarlicha xaqqoniy emas deyish mumkin emas.
Mazkur xolatda variantlar orasidagi farq yetarlicha yuqori extimollik bilan
aniqlangan deyiladi.
Xuddi shuningdek, ayrim shartli belgilar, ozgina kuzatish miqdorida xam
Styudent kriteriysi bо‘yicha 0.95 extimollikka ega. Erkinlik darajasi 20 dan ortgan
xolatda, bizning dala tajribamiz shu oraliqqa tо‘g‘ri keladi, extimollikning 0.95
darajasi tajribaning ikki karra xatoligiga tо‘g‘ri keladi.
Shu bilan birga ayrim tadqiqotchilar variantlarning arifmetik о‘rtachalari
orasidagi farqning xaqqoniyligi deb, uch martalik xatolikni qabul qilishadi, u
extimollikni ancha yuqori darajasiga tо‘g‘ri keladi. Erkinlik darajasi soni misol
uchun 30 ga teng bо‘lib, extimollikni ancha yuqori darajasi 0.99 da, t kriteriy
miqdori 2.8 m D ga teng.
Shundan kelib chiqib, hosillar orasidagi farq katta bо‘ladi, birinchi farq
xatoligini 2 barobarga oshsa ( NSR 0.95= t 0.95 *m D=2* m D) va ikkinchi xolatda
deyarli 3 barobarga ( NSR 0.99= t 0.99 *m D=2,8* m D) oshadi. Bu moxiyatan Sokolov
bergan aniqlash bilan mos keladi, о‘rtachalar farqi xaqqoniyligi D/m D bо‘lganda.
Farqlash shundan iboratki, Dospexov bu xaqqoniylikni faqatgina extimollik
darajasi 0.95 bо‘lgan Styudentning t kriteriysiga tо‘g‘ri keladi deydi.
Bizning misolda kriteriy yetarli ta’sir kо‘rsatmagani uchun, qayta ishlashning
bu metodlari bir xil natijani berdi. Tajriba xatoligini aniqlash birinchi darajali
vazifa hisoblanadi, chunki u ixtiyoriy taqqoslanayotgan variantlar о‘rtacha
arifmetigi orasidagi farqning xaqqoniylik darajasini aniqlashga yordam beradi.
142
