Page 135 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

Kasrli va umumlashtirish metodi maydon hosillari bir biridan mustaqil,

ularning variatsiyasida sistemali xatolik bilan kelib chiqadigan о‘zoro bog‘liqlik

bо‘lmaganida qо‘llaniladi. Bu sharoitlarga kо‘pincha vegetatsion tajribalar javob

beradi, chunki bunda paralel idishlardagi hosil sistemali emas, balki tasodifiy

xatolar bilan bog‘liq bо‘ladi.

Kasrli va umumlashtirish metodlari sistemali xatoni aniqlay olmagani uchun,

bu xato mavjud bо‘lgan maydonlarda ularni qо‘llanishi ma’lumotlarni xaqiqatdan

uzoqlashishiga olib keladi. Bundan tashqari kо‘p variantli tajribalarni kasrli metod

bilan qayta ishlash murakkab hisoblanadi, Chunki bu metodda solishtirilayotgan

ixtiyoriy ikki о‘rtacha arifmetik miqdorlarning farqi xatoligi va bu farq

xaqqoniyligini aloxida topish talab etiladi. Misol uchun 6 ta variantli tajribada, 6

xil turli xatoliklar topiladi, bir variantni boshqasi bilan taqqoslashlar soni 15 ga

teng bо‘ladi. Bundan kelib chiqib, agar barcha variantlarni juft juft qilib taqqoslash

extiyoji tug‘ilganda, 6 ta xatodan tashqari, 15 ta arifmetik о‘rtachalar orasidagi

farqlar xatoligini m D va farqlarning xaqqoniyligini – t ( D/ m D) ni aniqlash kerak

bо‘lar edi. Bunday kelib chiqib, о‘rtachalar xatoliklarini har bir variant uchun


aloxida emas, balki butun tajriba uchun umumlashtirib hisoblash kerak.

Biroq amaliyotda aksariyat xollarda, kо‘p variantli hosil ma’lumotlarini kasrli

metod bilan qayta ishlash uchrab turadi. Bunda har bir variant uchun M±m

keltiriladi, ya’ni M- ma’lum bir variant о‘rtacha arifmetigi, m- uning xatoligi. Bu

bilan odatda hosil ma’lumotlarini qayta ishlash yakunlanadi. Kо‘rinib turganidek,

tajriba variantlari о‘rtacha arifmetiklari orasidagi farqlarning xatoligi xaqida

gapirmasa xam bо‘ladi. Kasrli metodda ixtiyoriy taqqoslanayotgan variantlar

farqlari xatoligini va farqlar xaqqoniyligini aniqlash uchun quyida keltiriladigan

hisoblashlarni amalga oshirish kerak.

Yuqorida keltirilgan ikki asosdan shuni aytish mumkinki, kasrli metod, kam

sonli variantlarga ega (2-4) vegetativ tajribalarda qо‘llanilishi ma’qul. Dala

tajribalari ma’lumotlarini kasrli metod bilan qayta ishlash maqsadga muvvofiq

135