Page 8 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik
P. 8
Umuman olganda, har qanday ilmiy-izlanishlar nazariy yoki eksperimental
shaklda amalga oshiriladi. Agrokimyo fanidagi о‘rganiladigan muammolarning
turli-tuman va murakkab bо‘lishi nazariy va eksperimental tadqiqotlar о‘rtasida
keskin chegara belgilashni qiyinlashtiradi, yoki boshqacha aytganda, tadqiqotning
bu ikki turi о‘rtasida keskin chegara qо‘yib bо‘lmaydi.
Agrokimyoviy tadqiqotlarda nazariy fikr va mulohazalar kuzatish va tajribalar
uchun asos bо‘lishi bilan bir qatorda, eksperimentlarning natijalarini
umumlashtirish nazariyaning rivojlanshiga turtki bо‘ladi.
Agrokimyo fani muayyan muammoning nazariy asoslarini ishlab chiqishda
ilmiy tadqiqotlarning kuzatish va tajriba kabi kо‘rinishlaridan keng foydalanadi.
Kuzatish - hodisaning (masalan, о‘simliklarning rivojlanishi, iqlim
elementlaridagi о‘zgarishlar va h.k.) tadqiqotchini qiziqtirgan tomonlarini miqdor
yoki sifat jihatidan hisobga olish, uning holati, belgisi yoki xossalarini batafsil
qayd qilib borishdir. Hodisaning belgi yoki hossalarini kuzatish va hisobga olishda
о‘lchashning turli-tuman imkoniyatlaridan (eng mukammal asbob - anjomlardan
ham) foydalaniladi. Masalan, kuzatish ishlari ob-havoni kuzatish stansiyalarida
havo va tuproq haroratini, yog‘in-sochin miqdorini, shamolning yо‘nalishi va
kuchini aniqlash, dehqonchilikda ekinlarning begona о‘tlar bilan ifloslanganlik
darajasini belgilash, tuproqdagi namlikni va oziq moddalari miqdorini aniqlash
tarzida amalga oshirilishi mumkin. Barcha hollarda ham kuzatish bizga hodisaning
miqdoriy yoki sifat kо‘rsatkichlarini kо‘rsatadi xolos, lekin ularning mohiyatini
izohlab berolmaydi. Shuning uchun kuzatish agrokimyoviy taqiqotlarda о‘zicha
mustaqil tadbir bо‘lmasdan, о‘ziga nisbatan murakkab usul - tajribaning tarkibiy
qismi hisoblanadi.
Tajribada tadqiqotchi kerakli omil va hodisani sun’iy ravishda yaratadi, yoki
uning sababi, kelib chiqishi hamda mohiyatini batafsil tushuntirish maqsadida
shart-sharoitlarini о‘zgartiradi. Lozim bо‘lganda uni qismalarga bо‘lib (analiz),
о‘rni kelganda umumlashtirib (sintez) о‘rganadi.
8
