Page 89 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik
P. 89
unumdorligidagi olachalpoqlik asosida yuzaga keladigan xatoliklar ancha
kamayadi.
Agar tajriba variantlari barcha takrorliklarda bir xil tartibda joylashtirilsa, bu
usul variantlarni tizimli joylashtirish deb nomlanadi. Bunday joylashtirishning
turli-tuman kо‘rinishlari mavjud bо‘lib, bizda kо‘proq bir yarusli va kо‘p yarusli
usulda joylashtirish qо‘llaniladi. Variantlarni tizimli joylashtirish soddaligi va
qо‘llashga osonligi bilan ajralib tursada, tajribadagi xatoliklarni statistik ishlash va
baholashda bir qator qusurlarni keltirib chiqaradi.
Shuning uchun ham hozirgi paytda xorijiy mamlakatlarda variantlarni
joylashtirishning rendomizatsiya yoki tasodifiy usulidan keng foydalanilmoqda va
bu usul bizda ham rasm bо‘lib bormoqda.
Tasodifiy usul bо‘yicha joylashtirishning eng sodda kо‘rinishida
variantlarning tartib raqamlari qog‘oz bо‘lakchalariga yozib chiqiladi va ular
yaxshilab aralashtiriladi. Sо‘ngra bitta-bitta olinadi (xuddi loto о‘yinidagi kabi) va
undagi raqamlar yozib boriladi.
Olimlar о‘rtasida variantlarni rendomizatsiya usulda joylashtirishning
samaradorligi bо‘ yicha turli fikrlar mavjud. V.N.Perechudov rendomizatsiya
usuliga yuqori baho berib, variantlarni tasodifiy usulda joylashtirish tajriba
natijalarining aniqlagi va haqqoniyligini ta’minlaydi deb hisoblaydi. Shuningdek,
N.A.Ploxinskiy, R.A.Fisher, G.Sanders kabi taniqli olimlar ham ushbu fikrni
qо‘llab quvvatlaydilar. Ayrim agronomiya yо‘nalishida ish olib boruvchi
tadqiqotchilar rendomizatsiya usulini ilmiy asoslanmagan deya e’tirof etadilar va
uni tavsiya etmaydilar. Variantlarni rendomizatsiya usulida joylashtirish ilk bor
ingliz olimi R.A.Fisher tomonidan taklif etilgan. Hozirgi kunda
rendomizatsiyaning turli-tuman shakllari tavsiya etilgan.
Lotin kvadrati va tо‘rtburchagi. Lotin kvadrati usulini qо‘llash tajriba
natijalariga tuproq unumdorligidagi farqlar ta’sirini kamaytiradi. Bunda kvadrat
yoki tо‘rtburchak shakldagi maydon tajriba variantlari soniga teng qator va
ustunlarga ajratiladi. Tajriba lotin kvadrati iusulida joylashtirilganda, variantlar va
89
