Page 89 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

to‘lgan. 10% HCL kislota ta’sirida sekin qaynaydi, keyingi qatlamga o‘tish
rangi-tusi orqali.
B2. 32-76sm. Och jigarrang, biroz kulrang tusli, nam, og‘ir qumoq, juda

tez uvalanuvchi har xil kattalikdagi va shakldagi kesakchalar, o‘simlikning
mayda ildizlari, turli kattalikdagi daraxt va buta ildizlari hamda tuproq
jonzotlarining uyalari uchraydi. Qatlamning quyi qismida karbonatli dog‘lar
paydo bo‘la boshlaydi va bular keyingi qatlamga o‘tishda asosiy morfologik
belgi hisoblanadi.
B3G‘C176-95sm. Och kulrang, jigarrang tusli, namlangan, o‘rta qumoq, tez
uvalanuvchi kesakchalar mavjud, o‘simlik ildizchalarining miqdori keskin

kamayadi, biroq buta va daraxtlarning mayda ildizlari uchraydi, hasharot
uyalari uchrasada, ular kam va chiqindilar bilan to‘lgan, butun qatlam devorida
oqish pardalar va turli qattiqlikdagi oq ko‘zchalar (beloglazki) mavjud, ularning
soni qatlamning pastki qismida kamayadi, bu esa keyingi qatlamga o‘tishda
asosiy morfologik belgi hisoblanadi [L.Tursunov, A. Xonazarov].

C295-150sm. Sarg‘ish, biroz qo‘ng‘ir-jigarrang tusli, namlangan,
strukturasiz, o‘rta qumoqli, o‘simlik ildizchalari kam uchraydigan, deyarli
tuproq jonzotlarining uyalari va izlari yo‘q, 10% li HCL ta’sirida qaynaydigan
lyossimon yotqiziq.
Qashqadaryo havzasining yuqori qismida tog‘ yonbag‘irlarining sernam,
keng bargli buta-daraxt va aralash o‘t-o‘simliklar fonida ishqorsizlangan
jigarrang tuproqlar rivojlangan. Bu tuproqlar o‘zining quyidagi morfologik
belgilari bilan boshqa jigarrang tipcha tuproqlardan farqlanadi:

1).Sergumusli, koramtir-qo‘ng‘ir, jigarrang tusli qalin gumusli qatlamning
mavjudligi va bu qatlamning yuqori qismi mustahkam chimli qatlam bilan
qoplanganligi, chimli qatlam uchun donador kesakchali, asosan «tuproq
marjonlaridan» tashkil topgan g‘ovak strukturaga egaligi;
2).Tuproq qatlamining o‘rta qismida yaxshi ifodalangan loyqali-illyuvial

qatlamning mavjudligi;
3). Tuproq qatlamining quyi qismida karbonatli qatlamning mavjudligi.
Tog‘ jigarrang ishqorsizlangan tuproqlar uchun o‘ziga xos bo‘lgan
morfogenetik belgilarga va ayrim kimyoviy xossalarga ega.
Jigarrang ishqorsizlangan tuproqlarning morfologik belgilarini 17-kesma
misolida tahlilida ko‘rish mumkin.
17-kesma. 18 may 1996 yil L.Tursunov, S.Yusupov. Bodomzor

qishlog‘idan 2200metr shimolda tog‘ning shimoliy yon bag‘rida, o‘t-
o‘simliklari yaxshi rivojlangan, qalin archazor, ular keng bargli daraxt va
butalar bilan aralashgan. Tuproq yuzasi kam yuvilgan, yumshoq, nishabligi 3-
0
5 . Tuprog‘i ishqorsizlangan tog‘ jigarrang tuproqdan iborat.
Ach.0-6sm. Juda mustahkam chimlangan to‘q jigarrang, yomg‘ir ta’sirida
namlanganligi tufayli qoramtir tusli, o‘rta qumoq, donador yaxshi uvalanuvchi

agregatlar juda ko‘p, «tuproq marjonlari» uchraydi, tuproq yuzasida eroziya
89