Page 87 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

2). Loylangan, ba’zan kuchsiz loylangan va shu xossasi bilan ona jinsiga
nisbatan og‘ir hamda zichroq qatlamning mavjudligi;
3).Gumusli qatlamining yuqori qatlami donador, g‘ovak, pastki qatlami

esa har xil kattalikdagi,shakldagi yong‘oqchasimon kesakchali va changli
strukturalidir. Bu qatlam odatda g‘ovak kam chirindili bo‘lakchalardan tashkil
topganligi sababli ular suvga chidamsiz hisoblanadi;
4). Karbonatli qatlam kesmaning yuqori qatlamida morfologik jixatdan
yaxshi ifodalanmasdan, o‘rta va pastki qatlamlarida oq ko‘zlar (beloglazki),
oqish pardalar ko‘rinishida bo‘ladi. Bu qatlamda turli o‘lchamdagi zarrachalar
mavjud bo‘lsada, zarralari suvga chidamsizdir.

Karbonatli jigarrang tuproqlar odatda melkozyomli uncha-muncha
skeletli dellyuvial, prolyuvial, ba’zan prolyuvial lyossimon yotqiziqlar ustida
rivojlangan. Tuproq qatlamining qalinligi bevosita rel’ef sharoiti va tog‘
qiyaliklarining quyoshga bo‘lgan holatiga qarab katta oraliqda bo‘ladi.
10-kesma.18 may 1996 yil. L.Tursunov, S.Yusupov. Bodomzor

qishlog‘idan 1500-2000 metr shimolda, tog‘ yonbag‘rining janubiy qismi,
0
nishabligi 12-15 , o‘simlik qoplami uncha qalin emas, butalar va archalar mav-
jud, tuproq yuzasi o‘rta darajada eroziyaga uchragan. Tuprog‘i tog‘ jigarrang,
karbonatli, o‘rta qumoq.
Ach. 0-5sm. Chimli qatlam to‘q kulrang, biroz jigarrang tusli, o‘rta
qumoq, donador sochiluvchan, g‘ovak pastki qatlamga tomon zichlashgan,
yomg‘ir ta’sirida namlangan, tuproq. Yuzasida xar xil shakldagi va kattalikdagi
mayda chag‘ir toshchalar mavjud, 10% li HCL kislota ta’sirida qaynaydi,

keyingi qatlamga rangi-tusi va zichligi orqali asta-sekinlik bilan o‘tadi.
A.5-17sm. Chim osti qatlam jigarrang, biroz qo‘ng‘ir tusli, og‘ir qumoq,
yong‘oqchasimon, turli shakldagi kesakchali, zichlashgan, yuqori qismi
nisbatan bo‘shroq, serildizli, chiqindilar bilan to‘lgan tuproq hayvonlarining
inlari mavjud, mayda chag‘ir toshlar bor, 10% xlorid kislota ta’siri yaxshi

qaynaydi, keyingi qatlamga o‘tish rangi-tusi orqali.
B.17-43sm. Och jigarrang, biroz qo‘ng‘ir tusli, og‘ir qumoq zichlashgan,
mayda toshchalar uchrab turadi, mayda kesakchali, o‘simlik ildizchalari ko‘p,
onda-sonda buta va daraxtlar ildizi, hasharotlar inlari uchraydi, karbo-natlar
oqish dog‘lar, oq ko‘z qattiq donachalar va birikmalar holida uchraydi 10%
HCL kislotada kuchli qaynaydi, keyingi qatlamga o‘tish rangi orqali o‘tadi.
C.43-78sm. Oqish, jigarrang tovlanuvchi, o‘rta qumoq, yuqori qatlamga

nisbatan zichlashgan, toshchali, o‘simlik ildizlari juda kam, biroq butalar va
daraxtlar ildizlari uchraydi, hasharotlar faoliyati kam ifodalangan, kar-bonatli
birikmalar miqdori yuqori qismida ko‘p bo‘lsada, pastga tomon kamayadi.
D.80-85sm. chuqurlikdan dag‘al skeletli dellyuvial qatlam boshlanadi.
Morfologik tuzilishiga ko‘ra karbonatli jigarrang tuproqlar qisqa qatlamga
ega.

87