Page 83 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

tog‘larining g‘arbiy chekkasida joylashgan. Xududning shimoliy-sharqida
Kitob-Shaxrisabz tekisligi, Qashqadaryoning g‘arbida G‘uzor tekisligi,
shimoliy-g‘arbida Qarshi cho‘li, janubida Nishon cho‘li va janubiy-g‘arbida

Sandiqli qumli-cho‘li joylashgan. Tekislik shimoliy-sharqqa tomon ko‘tarila
borib, Hisor tog‘lari orasidagi Kitob-Shahrisabz botig‘ini hosil qiladi.
Shimoliy-sharq va janubiy-sharqdan cho‘llarni Zarafshon (Qoratepa,
Chaqalikalon tog‘lari) va Hisor tizmalarining tarmoqlari (Osmontarosh,
Shertog‘, Yakkabog‘,Ko‘kbuloq, Chaqchar, Qorasirt, Dehqonobod tog‘lari)
o‘rab turadi. Viloyatning shimoliy-sharqida Kitob-Qamashi tekisligi
joylashgan, shimolda Zarafshon va janubiy-sharqda Hisor tizmalarining adirlari

o‘rab turadi. (O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, Toshkent, 2005 yil).
Qashqadaryo havzasi juda murakkab geologik tuzilishga ega. Uning
shimoliy-sharqiy va janubiy-sharqiy Zarafshon hamda Hisor tizmalarida otqindi
va metamorfik jinslar yotadi. Viloyatning janubiy-sharqiy qismidagi Hisor
tizmalarining janubiy-g‘arbiy qiyaliklari butunlay mezozoy va uchlamchi davr

yotqiziqlari bilan qoplangan. Viloyatning tekislik qismi esa asosan to‘rtlamchi
davr yotqiziqlari bilan qoplangan bo‘lib, ular asosan yuqori bo‘r va uchlamchi
davr neogen yotqiziqlari ustida rivojlangan.
Qashqadaryo havzasini quyidagi geomorfologik rayonlarga ajratadi: baland
tog‘lar, o‘rta qirli tog‘lar, yassi tog‘lar, sertoshli past tog‘lar va tog‘oldi
rayonlar, lyoss va lyossimon tog‘ oldi to‘lqinsimon adirlar, tog‘ oldi shag‘alli
shleyflar, daryo vodiysi va quruq o‘zanlar.
Zarafshon-Hisor baland tog‘lari juda qirraliligi, qoyaliligi, o‘r-qirligi va

toshlarning yaqqol chiqib turishi bilan ajralib turadi.
O‘rta tog‘lar 2 guruhga bo‘linadi: birinchi guruh juda kuchli o‘r-qirli
chuqur tog‘ soylari mavjudligi nuralgan yotqiziqlarningdeyarli bo‘lmasligi,
asosan, ochiq qoyalarning mavjudligi, ikkinchi guruh esa ko‘p yassi qiyalik,
supasimon elyuviy va dellyuviy yotqiziqlari bilan qoplanganligi bilan ajralib

turadi. Bu yotqiziqlar dag‘al, qirrali chag‘ir toshli skeletlardan tashkil topgan.
Tog‘ oldi rayonlar to‘lqinsimon, asosan lyoss va lyossimon yotqiziqlardan
tashkil topgan.
Qashqadaryo havzasi sharqdan g‘arbga tomon nishabli bo‘lib, 3 ta yirik
fizik-geografik rayonni o‘z ichiga oladi: bularga: 1).Turon past tekisligining
janubiy-sharqiy qismi; 2) bu tekislikni sharq tomondan o‘rab olgan tog‘ etaklari
va Zarafshon hamda Hisor tizma tog‘larining tog‘ oldi nishabliklari 3) shu

ikkala tizma tog‘lar o‘rtasida joylashgan Kitob-Shahrisabz botig‘i. Kitob-
Shahrisabz botig‘i akkumulyativ tekislikdan iboratdir. Bu botiqni o‘rab turgan
tog‘ tizmalaridan oqib tushayotgan daryolarning yoyilmalarida yig‘ilgan
to‘rtlamchi davr keltirilmalaridan, tog‘oldi nishabliklaridan lyossimon
jinslardan va Qashqadaryo hamda uning irmoqlarining allyuvial yotqiziqlaridan
tarkib topgan.

83