Page 147 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

haydalma qatlam tagidagi tuproqlarning unumdorligi juda past. Demak,
tuproq unumdorligi sug‘orishning qadimiyligiga va agroirrigatsion

oqiziqlarning qalinligiga qarab emas, balki dehqonchilikning o‘tmishdagi
va hozirgi darajasi tufayli vujudga keladi (M.A.Orlov). Bunda,
agroirrigatsion qatlam qalin va uning tarkibida organik moddalar oziq

elementlari ko‘p bo‘lgan taqdirda, tuproqning madaniy holatini yaxshilash
ishi bir qadar engillashishi mumkin.
Barcha agrotexnik va meliorativ tadbirlar orasida o‘g‘itlash,

almashlab ekish va ekinlarni parvarish qilish tuproqqa eng kuchli ta’sir
etadi. Sug‘orish, tuproq zaxini quritish, sho‘r bosgan tuproqlarning
sho‘rini yo‘qotish va boshqa ba’zi tadbirlar tuproqqa ta’sir qilishda alohida
xususiyatga ega va ular ko‘p hollarda tuproq unumdorligiga bevosita ta’sir

ko‘rsatmaydi (32-jadval).
Bu ma’lumotlar almashlab ekish tuproqning fizik xossalarini
yaxshilashga va nihoyat uning unumdorligini oshirishga kuchli ta’sir

etishini ko‘rsatadi. Ko‘p yillik o‘tlar ekish tuproq strukturasining suvga
chidamliligini oshiradi, tuproq tarkibida organik moddalar va azot
ko‘payadi.
33-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar, beda va odatdagi o‘t

aralashmalari bir joyda uch yil o‘stirilganda chidamli agregatlar miqdori
yangidan sug‘orilayotgan maydonlardagi qo‘riq tuproqlarnikiga
yaqinlashganini ko‘rsatadi.

33-jadval

Vohalardagi madaniy va qo‘riq bo‘z tuproqlarda gumus, azot va
fosfor miqdori (A.M.Orlov ma’lumoti)

Qatlam Madaniylashgan voha tuprog‘i Qo‘riq bo‘z tuproq
chuqurligi, Gumus Yalpi Yalpi fosfor Gumus Yalpi Yalpi fosfor
sm
azot azot
0-20 0,90 0,054 0,24 1,15 0,068 0,16
20-40 0,71 0,042 0,22 0,34 0,022 0,14
50-70 0,63 0,031 0,20 0,21 0,020 0,12
80-100 0,27 0,020 aniqlanmagan 0,17 0,020 aniqlanmagan
140-160 0,20 0,020 -//- 0,17 0,020 -//-

S.N.Rijov, S.P.Suchkov bilan birga madaniy holati turlicha bo‘lgan
tuproqlarning unumdorligini o‘rganish maqsadida maxsus tekshirishlar
o‘tkazdi. Buning uchun Toshkent viloyati Yangiyo‘l tumanidan namunalar

142