Page 142 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Biz, quyida Xorazm vohasining o‘tloqi allyuvial tuproqlarining suv
o‘tkazuvchanlik bo‘yicha klassifikatsiyasini havola qilamiz. Bunda

tuproqlarni suv o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga qarab guruhlarga bo‘lganda
ularning butun kuzatish davomida (10 soat) ketgan suv sarfiga (mm suv
ustuni hisobida) qarab inobatga olinadi.

1. Suv o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan tuproqlarda-400 mm ortiq.
Bu guruhga qum va qumli allyuvial tuproqlar kiradi.
2. Juda yaxshi suv o‘tkazuvchan tuproqlar 400-300 mm. Bu guruhga

sho‘rlanmagan engil va o‘rtacha qumoq hamda yaxshi struturali og‘ir
qumoq allyuvial tuproqlar kiradi.
3. Suv o‘tkazuvchanligi yaxshi tuproqlar 300-200 mm. Bu guruhga
o‘rtacha sho‘rlangan o‘rta va og‘ir qumoq hamda profili pastga tomon

og‘irlashib boruvchi allyuvial tuproqlar kiradi.
4. Suv o‘tkazuvchanligi qoniqarli tuproqlar 200-100 mm. Bu guruhga
o‘rtacha sho‘rlangan o‘rta va og‘ir, asosan profili pastga tomon engillashib

boruvchi allyuvial tuproqlar kiradi.
5. Suv o‘tkazuvchanligi past tuproqlar 100-80 mm. Bu guruhga
kuchli sho‘rlangan mexanik tarkibi og‘ir, qalin zichlangan qatlam mavjud
bo‘lgan allyuvial tuproqlar kiradi.

6. Suv o‘tkazuvchanligi juda past tuproqlar 80 mm dan kam. Bu
guruhga sho‘rxoqlar hamda sizot suvlari juda yaxshi joylashgan og‘ir
mexanik tarkibli o‘rtacha va kuchli sho‘rlangan allyuvial tuproqlar kiradi.

Ma’lum tuproqlarning suv o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga qarab
bunday tabaqalanishi sug‘orish va sho‘r yuvish jarayonlari bilan bog‘liq
bo‘lgan agrotexnik va meliorativ tadbirlarni belgilashda muhim rol

o‘ynaydi.
Tuproqning suv ko‘taruvchanligi – deb, tuproqning suvni kapillyar
oraliqlar orqali pastki qavatlaridan yuqoriga ko‘tarish xususiyatiga

aytiladi. Suv ko‘tarish xususiyati kapillyar namlikning ko‘tarilish
balandligi va uning harakat tezligi bilan ifodalanadi.
Tuproqning suv ko‘tarish xususiyati qishloq xo‘jaligida ikki
tomonlama ahamiyatga ega, chunki o‘simliklar ildizi sarf qiladigan

suvning to‘ldirilib turishiga va tuproqning bug‘latish xususiyatiga bog‘liq.
Tuproq zarrachalari qancha kam va tuproq qancha kukunlangan
bo‘lsa, uning suv ko‘tarish kuchi shuncha yaxshi seziladi – kapillyar

namlik yuqoriga ko‘tariladi. Yirik g‘ovakli va donador tuproqlarda suv tez,
lekin kichik balandlikka ko‘tariladi. Strukturali tuproqlarda strukturasiz
tuproqlarga qaraganda suv sekin ko‘tariladi. Zich tuproqlarning suv
ko‘tarish xususiyati g‘ovak tuproqlarnikiga qaraganda kuchli bo‘ladi.

137