Page 140 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

suv o‘tkazuvchanlik shuncha yuqori, tuproq mexanik tarkibi og‘irlashgan
sari suv o‘tkazuvchanlik pasaya boradi.

N.A.Kachinskiy (1947) ning quyidagi umumiy tenglamasida suv
o‘tkazuvchanlikka va filtratsiyaga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar o‘z ifodasini
topgan:

K = f (η∙ρ·d)
bu erda,
K – filtratsiya koeffitsienti;

f – funksiya;
η – ma’lum haroratda eritmaning (suvning) yopishqoqligi;
ρ – tuproq kovakligi;
d – kovaklarning effektiv diametri.

Demak, filtratsiya – bu pastga harakat qiladigan eritmaning
yopishqoqoligi, tuproq g‘ovakligi hamda g‘ovaklarning effektiv diametri
bilan to‘g‘ri proporsional bog‘lanishda bo‘lgan funksiyadir.

Tuproqqa suv o‘tkazuvchanligiga ko‘ra baho berishda
N.A.Kachinskiy klassifikatsiyasidan foydalaniladi. Bunda tuproq quyidagi
guruhlarga bo‘linadi (yutilgan suv miqdori millimetr hisobida kuzatishning
birinchi soati uchun berilgan):

 juda yuqori – 1000 -500
 juda yaxshi – 500 – 100

 yaxshi – 100 – 70
 qoniqarli – 70 -30

 qoniqarsiz – 30 dan kam
Qator meliorativ tadbirlarni amalga oshirmasdan turib qishloq
xo‘jaligini yanada rivojlantirishni tasavvur qilish mushkul bo‘lib qoldi.

SHo‘rlangan erlarning sho‘rini yuvish, oqava suvlarni chiqarib tashlash,
kollektor-drenaj tarmoqlarini qazish, ular o‘rtasidagi masofani to‘g‘ri
belgilash, botqoqliklarni quritish kabi ishlarning hammasi tuproqning suv
o‘tkazuvchanlik qobiliyatini qat’iy hisobga olishni talab qiladi. Bundan

tashqari, suv havzalari va kanallar qazishda ham tuproqning bu eng muhim
xususiyatini bilish katta ahamiyatga ega. Qisqasi, u yoki bu o‘lka

tuprog‘ining suv o‘tkazuvchanlik qobiliyati aniqlanmay turib, irrigatsiya
va melioratsiya tadbirlari kompleksini amalga oshirib bo‘lmaydi.
B.V.Gorbunov ma’lumotlariga qaraganda, bo‘z tuproqlar zonasidagi
sug‘orilmaydigan tuproqlarda to‘q tusli bo‘z tuproqlardan och tusli bo‘z

tuproqlarga o‘tgan sari tuproqning suv o‘tkazuvchanligi kamayadi. Bu to‘q
tusli bo‘z tuproqdan och tusli bo‘z tuproqqa o‘tgan sari tuproq

135