Page 34 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Mexanik tarkibni tahlil natijasining qoniqarli bo‘lishi ko‘p vaqtda
tuproq tarkibi, uning xususiyati, tahlilga tayyorlash uslubi bilan bog‘liq

bo‘ladi. SHuning uchun ham O‘rta Osiyoning karbonatlashgan
tuproqlarining mexanik tarkibini aniqlashga moslashtirilgan S.N.Rijov
uslubidan foydalaniladi.

6-rasm. Silindrda mexanik tahlil uchun tayyorlangan suspenziyada
zarrachalarning tarqalishi

Pipetkaning umumiy ko‘rinishi va kerakli asbob-uskunalar 7-rasmda
aks ettirilgan. Bu uslub yordamida mexanik tahlil qilish 2 qismdan iborat:

tuproqni tahlilga tayyorlash va har xil kattalikdagi mexanik
zarrachalarning miqdorini aniqlashdir.
Tuproq namunasini tahlilga tayyorlashning asosiy maqsadi-

agregatlarni buzish va tuproqning bir-biriga yopishib yotgan mexanik
elementlarini to‘la-to‘kis qismlarga ajratishdan iborat. Bu jarayonni
tezlatish uchun har xil kimyoviy eritmalar qo‘llaniladi. Akademik
S.N.Rijov (1935) birinchi bo‘lib O‘rta Osiyo tuproqlari uchun peptizator

sifatida natriy tuzlaridan natriy oksalatni (Na2S2O4) taklif etgan edi.
Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad, tuproqning singdirish
kompleksidagi kalsiyni siqib chiqarish va uning o‘rnini natriy egallashi

edi.
Natriy bilan to‘yingan tuproqlar esa suvda juda yaxshi
bo‘tanalashgan suspenziya hosil qiladi.

Natriy oksalat bilan karbonatli tuproq o‘rtasida ketadigan reaksiya
quyidagicha boradi:

32