Page 32 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Biz quyida mexanik tarkibni oquvchan suvda aniqlashning dastlabki
uslublariga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.

Nebel (Volf) uslubi (1864). Muallif taklif etgan asbobning umumiy
ko‘rinishi 5-rasmda keltirilgan. Unda 4 ta noksimon shisha o‘zaro ulangan,
ular qisqa tomoni bilan pastga qaratilgan. Idishchalarning hajmi 4 litr va

ularning hajmlari 1: 2: 3: 4: = 1:8:27:64 nisbatda. Tahlil uchun 30 gramm
tuproq olinadi va bir necha soat qaynatiladi.

5-rasm. Nebel asbobining umumiy ko‘rinishi

Keyin suspenziyani teshiklari 3 mm li elakchadan o‘tkaziladi. Loyqa
suspenziya 2-idishchaga, elakchada qolgan zarrachalar birinchi idishchaga
o‘tkaziladi. 3 va 4 idishchalar suv bilan to‘lg‘aziladi. So‘ngra A idishdan S

kranlarni ochish orqali suv o‘tkaziladi. Butun tahlil davomida 9 litr suv 40
minut davomida o‘tishi lozim. Olingan ma’lumotlar quyidagicha bo‘ladi:
birinchi idishchada – shag‘alli qum; ikkinchida – dag‘al qum; uchinchida

– mayda qum; to‘rtinchida – loyli qum va nihoyat tashqariga (qabul qilib
oluvchi idishda) – loyqa to‘planadi. Hamma idishchalardagi mexanik
zarrachalar to‘planadi. Ular maxsus termostatlarda quritilib o‘lchanadi va
miqdori foiz hisobida aniqlanadi.

Bu uslub o‘zining soddaligi va tahlilning tez bajarilishi bilan
ko‘pchilik laboratoriyalarda keng qo‘llanilishiga sabab bo‘ldi. Biroq,
olingan ma’lumotlarning unchalik aniq bo‘lmasligi (ayniqsa og‘ir mexanik

tarkibli tuproqlar uchun) bu uslubni (ayniqsa, asbobni)
mukammallashtirishni talab qildi. Bunday ishni E.Shene (1967) va
Kopetskiy (1901, 1914) amalga oshirdi. Muallif taklif qilgan mexanik
zarrachalarning suvda cho‘kish tezligi hisobga to‘liq ma’lumot beradi.

30