Page 42 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

8-rasm. Tuproq mexanik tarkibining profil bo‘ylab ifodalanishi:
a) sug‘oriladigan o‘tloqi-botqoq; b) sug‘oriladigan o‘tloqi;
Ma’lumotlarni profil tariqasida, ya’ni gorizontal chiziqda, zarrachalar
miqdori massaga nisbatan foiz hisobida beriladi, vertikal chiziqda esa
tuproq namunasi olingan chuqurlik yoki genetik qatlamlar aks ettiriladi.

Mexanik tahlil ma’lumotlarining bunday ifodalanishi ayrim
zarrachalarning genetik qatlamlarda tarqalish qonuniyatlarini aniq
ajratishni osonlashtirib, ilmiy xulosalar chiqarishga asos bo‘ladi.
Tuproqning mexanik tarkibini o‘rganishdan asosiy maqsad, faqatgina har

xil katta-kichiklikdagi mexanik elementlarning miqdorini aniqlash emas,
balki uning mexanik tarkibiga ko‘ra klassifikatsiyasini ishlab chiqishdan
iborat.

Hozirgi vaqtda tuproq fizikasi fanida bir qancha mualliflar
(Atterberg, Zemyatchenskiy, Oxotin, Sibirsev, Zaxarov va boshqalar) ning
klassifikatsiyasi mavjud. Bu mualliflar o‘z klassifikatsiyalarida, albatta,

mexanik elementlarning xossa va xususiyatlarini inobatga olib, ishlab
chiqarish va ilmiy maqsadlarda tuproqlarni mexanik tarkibiga ko‘ra
ma’lum guruhlarga ajratganlar.

Quyida dastlabki klassifikatsiyalarning ayrimlariga to‘xtalib o‘tamiz.
N.M.Sibirsev klassifikatsiyasi. Rossiyada agronomik maqsadlar
uchun N.M.Sibirsev taklif qilgan tuproqning mexanik tarkibiga ko‘ra 2
bo‘lakli klassifikatsiyasi keng tarqalgan.

Muallif o‘z klassifikatsiyasida E.SHene uslubi yordamida olingan
ma’lumotlarni asos qilib oladi. Bunda Sibirsev tuproqda 2 ta guruhni –
0,01 mm dan katta zarrachalarni “fizik qum”, 0,01 mm dan kichik

39