Page 43 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

zarrachalarni “fizik loy” (soz) ga ajratadi va bu guruhlarning nisbatini asos
qilib olib o‘zining klassifikatsiyasini tuzadi.

Shuning uchun ham Sibirsev klassifikatsiyasi 2 asosli bo‘lib, u
quyidagicha berilgan:

Tuproqning mexanik tarkibiga ko‘ra nomlanishi

№ “fizik loy” “fizik qum”
1. Loyli 1:1 dan 1:1/2 gacha
2. Og‘ir qumoq 1:2 dan 1:3 gacha
3. O‘rtacha qumoq 1:4 oratira
4. Engil qumoq 1:5 dan 1:6 gacha
5. Qumloq 1:7 dan 1:10 gacha

6. Loyli qum 1:15 dan 1:30 (50) gacha

Sibirsev klassifikatsiyasi o‘zining soddaligi va ixchamligi bilan
ko‘pchilikni o‘ziga jalb etadi va hattoki ba’zi bir ilmiy-tekshirish ishlarida
qo‘llanildi. Lekin, bu klassifikatsiya ham ayrim kamchiliklardan holi
emas. Bu klassifikatsiyada, asosan, har xil guruhlarning o‘tish chegarasi

aniq berilmagan va E.SHene uslubi yordamida olingan ma’lumotlar asos
qilib olingan. Bu uslubda suyuqlikning yopishqoqligi va uning muhit
haroratiga ko‘ra o‘zgarishi e’tiborga olinmaganligi sababli olingan

ma’lumotlar ayrim xatolardan holi bo‘lmaydi.
G.M.Tumin va S.A.Zaxarovlar N.M.Sibirsev klassisikatsiyasini
tabaqalashtirishni maqsad qilib, o‘zlarining uch asosli klassifikatsiyasini
taklif qilib, quyidagi mexanik zarrachalarning nisbatini oladilar: fizik

loyqa (<0,001-0,1 mm): qum (0,1-3 mm).
V.V.Oxotin mexanik elementlarning quyidagi nisbatlarini asos qilib
oladi: <0,005; 0,005-0,25 va 0,25-2 sm. Bu klassifikatsiya yo‘l qurilishi

gruntchiligida ijobiy baho oldi. Ayrim vaqtlarda bu klassifikatsiyani
agronomik maqsadlar uchun ishlatish tendensiyasi vujudga keladi. Lekin,
shuni esda tutish kerakki, tuproqni qurilish maqsadida baholash bilan

qishloq xo‘jaligidagi mehnat vositasi sifatida baholash o‘rtasida tenglik
qo‘yish mumkin emas.
Shuning uchun V.V.Oxotin klassifikatsiyasini tuproqlarni

yaxshilashga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqishda qo‘llab bo‘lmaydi.
N.A.Kachinskiy klassifikatsiyasi. Muallif o‘z klassifikatsiyasida
qum, qumloq, qumoq, soz kabi guruhlarni mexanik tahlil natijasida

40