Page 86 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

III - BOB. TUPROQ STRUKTURASI

§3.1. Tuproq strukturasi va uning turlari. Strukturaning hosil bo‘lishi

Tuproq qattiq fazasi har xil katta-kichiklikdagi o‘ziga xos tarkib va

xususiyatga ega bo‘lgan mexanik elementlar majmuasidan iborat. Bu
elementlar tabiiy sharoitda yakka holda hamda o‘zaro bir-birlariga ta’sir
etadi yoki munosabatda bo‘ladi. Shuning uchun ham yuza tortilish kuchi
hamda bir qator ichki va tashqi kuchlar ta’sirida ikki yoki undan ortiq

mexanik elementlar jipslashib tuproq agregatlarini vujudga keltiradi. O‘z
navbatida bu agregatlar biologik va gidrotermik omillar ta’sirida yanada
yiriklashib tuproqning struktura bo‘lakchalarini vujudga keltiradi. Agregat

bo‘lakchalar o‘z navbatida tuproqdagi suv va havo harakatiga yoki
tuproqda kechadigan jarayonlarning barchasiga ta’sir ko‘rsatadi.
Tuproq strukturasi deb, mazkur tip va uning qatlamiga xos har xil

kattalikka, shaklga, chidamlilikka (suvga) ega bo‘lgan agregatlar
yig‘indisiga aytiladi.
Tuproqda 3 xil (kubsimon, prizmasimon, plitasimon) struktura farq

qilinib, ular bir necha turdan iborat bo‘ladi (22-jadval, 13 - rasm).

22-jadval

Tuproq struktura bo‘lakchalarining klassifikatsiyasi

(S.A.Zaxarov bo‘yicha)

Turi Xili Agregat, yirik-maydaligi, mm
Palaxsa 1 tip. Kubsimon
yirik palaxsa > 10
mayda palaxsa 10 – 1
Kesakcha yirik kesakcha 10 – 3
kesakcha 3 – 1
mayda kesakcha 1 – 0,05

To‘zon (chang) to‘zon (chang) 0,05

Yong‘oqsimon yirik yong‘oqsimon > 10
yong‘oqsimon 10 – 7
mayda yong‘oqsimon 7 – 5
Donador yirik donador 5 – 3
donador 3 – 1
mayda donodor 1 – 0,05
Ustunsimon 2 tip. Prizmasimon