Page 89 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

5 – 10 Yomon strukturali – sho‘rlanmagan sug‘oriladigan
taqir tuproq, sho‘rlangan bo‘z tuproqlar va cho‘l
mintaqasidagi boshqa tuproqlarga xos.
< 5 Strukturasiz – yangi o‘zlashtirilgan taqirlar, cho‘l-
qumoq kompleksida uchraydigan kulrang va taqir
erlar uchun xos.
Tuproqning strukturali > 70 Eng yaxshi – tipik bo‘z tuproqlar mintaqasidagi
tarkibi (10 mm dan 0,25 gidromorf tuproqlarning strukturali haydaladigan
mm gachi bo‘lsa qatlamiga xos, bedazordagi bo‘z tuproqlarning
agregatlar yig‘indisi) qatlami, shuningdek etilgan paytda ishlov berilgan
engil tuproqlarga xos.
60 - 70 Yaxshi – etilgan paytda ishlov berilgan bo‘z tuproq,
bedapoyadagi tuproq qatlami bo‘yicha taqir va
mexanik tarkibi serloy bo‘lgan cho‘l mintaqasidagi
gidromorf tuproqlarning haydaladigan qatlami uchun
xos.
45 - 60 O‘rtacha (qoniqarli) - bedapoya sug‘oriladigan
bo‘z tuproqlarining haydaladigan qatlami va
mexanik tarkibi og‘ir bo‘lgan cho‘l mintaqasi
tuproqlari uchun xos.
< 45 Qoniqarsiz – bo‘z tuproqlarning kuchli zichlashgan,
quruq haydaladigan va haydov osti qatlamlari va
og‘ir mexanik tarkibli cho‘l mintaqasi tuproqlari
uchun xos (bunday erlar haydalganda 60 % loyli
ko‘chkilar vujudga keladi).

Prinsip jihatdan bu qoida to‘g‘ri, lekin O‘rta Osiyo tuproqlariga

nisbatan (A.N.Rozanov, S.N.Rijov, A.A.Rode) bu qoidaga jiddiy
o‘zgarishlar kiritildi.
Shuni ta’kidlash kerakki, O‘rta Osiyo tuproqlarining hech qaysisi
yuqorida ko‘rsatilgan sharoitlarga mos kelmaydi. Biroq, shunga qaramay,

O‘rta Osiyo dehqonlari sug‘orish uchun sarflangan suv, dalalarga solingan
o‘g‘it va sarf etilgan mehnat evaziga bu erlardan mo‘l-ko‘l hosil
olayotirlar. Bu ma’lumotlar yuqorida aytib o‘tilgan konsepsiya bilan O‘rta

Osiyo sug‘oriladigan tuproqlariga nisbatan qaytadan ko‘rib chiqildi.
Bu qoidalar quyidagilardan iborat:
1) strukturalilik kriteriysi sug‘oriladigan tuproqlarda effektiv
unumdorlik darajasini ko‘rsatadigan belgidir;

1) agregatlarning eng kichik diametri;
2) suvga chidamli agregatlarni ajratib olish usuli.

84