Page 90 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Paxtachilik instituti va uning regional tajriba stansiyalarida hamda
O‘rta Osiyo respublikalarining tuproqshunoslik va agrokimyo institutlarida

olingan ma’lumotlardan quyidagi xulosaga kelindi:
 Bo‘z tuproqlar mintaqasida strukturasining yaxshiligi jihatidan
o‘tloqi tuproqlardan keyingi o‘rinda to‘q tusli bo‘z tuproqlar, undan

keyingi o‘rinda tipik bo‘z tuproqlar va eng keyingi o‘rinda och tusli bo‘z
tuproqlar turadi.

 Eng past “strukturali” – tuproqlar – cho‘l mintaqasi tuproqlaridir.
Bulardan taqirlar eng oxirgi o‘rinda turadi.
 Bo‘z tuproqlar mintaqasida ham, sahro tuproqlarida ham gidromorf
tuproqlarning makrostrukturasi shu mintaqa va zonalardagi avtomorf

tuproqlarnikiga nisbatan suvga chidamliroq hisoblanadi.
 O‘zbekistonning ekinbop tuproq tiplari orasida

makrostrukturasining suvga chidamliligi jihatdan Farg‘ona vodiysining
tuproqlari juda yaxshi hisoblanadi. Ekinzorlarning tuproqlarini taqqoslab
ko‘rganda, ular o‘rtasidagi farq yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bunga
agrotexnika saviyasining ta’siri sabab bo‘lsa kerak. Masalan, O‘zPITI

Oqqovoq tajriba stansiyasida qadimdan haydab kelinayotgan tipik bo‘z
tuproqlar haydalma qatlamida suvga chidamli agregatlar miqdori Savvinov
usuli bo‘yicha aniqlanganda, taxminan 15 % ni tashkil etdi, Farg‘ona

vodiysida esa 40 % ni tashkil etdi; bo‘z tuproqlar mintaqasidagi ayrim
tuproq tiplari boshqa region tuproqlari bilan taqqoslanganda ham xuddi
shunday natija olindi.

 Sahro tuproqlari ichida eng past strukturali tuproq – G‘arbiy
Turkiston tuproqlari hisoblanadi.

 Erlarni o‘zlashtirib ekin eka boshlash ham, qo‘llaniladigan
agrotexnikaning saviyasi ham tuproqlarga turlicha ta’sir etadi. S.N.Rijov,
P.N.Besedin (sug‘oriladigan bo‘z tuproqlarga doir) va
B.V.Gorbunovlarning (lalmikor bo‘z tuproqlarga doir) ma’lumotlariga

ko‘ra, yangi erlarni o‘zlashtirib, ekin eka boshlash ayrim hollarda
makrostrukturalarning suvga chidamliligining kamayishiga sabab bo‘ladi;
bunday tuproqlarda 1 mm dan yirik agregatlar miqdori keskin kamayib

ketadi (sahro zonasidagi tuproqlarga ekin ekila boshlaganda ham ayni shu
ahvol yuz beradi).
 Makrostrukturaning suvga chidamliligi masalasida haydalma

qatlam bilan uning tagidagi qatlam o‘rtasida sezilarli farq bo‘lmaydi. O‘rta
Osiyodagi sug‘oriladigan tuproqlar mana shu xossalari bilan MDH Evropa
qismidagi tuproqlarning aksari tiplaridan keskin ajralib turadi.

85