Page 91 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

 O‘rta Osiyoda tuproq hosil qiluvchi ona jins (qatlami allyuviylar,

prolyuviylar, lesslar va q.k) lar makrostrukturali emas. Ammo, allyuviy
ho‘l qatlamli bo‘lganda, ba’zan 0,25 mm dan yirik zarrachalar uchraydi,
ayrim joylarda uning miqdori 20-30 % ga etadi: ularning ko‘p qismi
karbonat-gipsli yaralmalardan iborat. Buni 14-rasmda keltirilgan

ma’lumotlardan aniq ko‘rish mumkin. SHunday qilib, makrostruktura
O‘rta Osiyo sug‘oriladigan tuproqlari uchun hosil bo‘lish jarayonida
vujudga kelgan mahsuldir.

 Sug‘oriladigan tuproqlarning strukturasini yaxshilashga imkon
beradigan tadbirlar – almashlab ekishni joriy qilish, o‘t aralashmalarining
roli, almashlab ekishdagi maysazorlar sonining paxta dalalariga nisbati,

ekin ekishga qadar tuproqni ishlash usullari, nihoyat tuproqni ishlash
vaqtida uning qanday namlikda bo‘lishi zarurligi kabilar u yoki bu
darajada suvga chidamli makro va ayniqsa, mikrostrukturalarni vujudga

keltiradi. Bu o‘z navbatida undagi suv, havo va oziq rejimini hamda
o‘simlik hosildorligini birmuncha oshirishni ta’minlovchi omil ekanligi
isbotlandi.

 Tuproq strukturaligiga doir ma’lumotlar tahlil qilinar ekan,
makroagregatlarning tuproqni agronomik jihatdan baholash yuzasidan
V.R.Vilyams belgilagan 1 mm dan iborat kritik diametrning eng kichik

miqdorini 0,25 mm gacha kamaytirishga to‘g‘ri keladi, chunki 1 mm dan
yirik agregatlarning ham shu qadar muhim ekanligini o‘z davrida rus
adabiyotlarida ham chet el adabiyotlarida ham qabul qilingan. Bordi-yu, 1
mm kattalikdagi diametrni kritik diametr deb qabul qilar ekanmiz,

MDHning Evropa qismidagi tuproqlar strukturasining mustahkamligi bilan
O‘rta Osiyo tuproqlari strukturasining mustahkamligi o‘rtasidagi farq yana
ham ortadi.

Keyingi vaqtlarda S.N.Rijov, N.K.Balyabo, P.N.Besedin,
N.F.Bespalov, M.U.Umarov va boshqalar mikrostruktura teshikligi va
grunt qovushmasining harakteri sug‘oriladigan tuproqlarda ijobiy

ahamiyatga ega ekanligini isbotladilar.
Olib borilgan eksperimental tekshirishlarga ko‘ra, tuproqning
mikroagregatlik tarkibini mexanik tarkib bilan taqqoslaganda, uning

mikroagregatligi u qadar yaxshi bilinmaydi.
G.I.Pavlov usuli bo‘yicha tahlil qilishda tuproqni ho‘lligicha elash
ham pipetka bilan tahlil qilish ham qo‘llaniladi, shu sababli bu usul
tuproqning strukturalilik holatini yaxshiroq aniqlashga imkon beradi.

86