Page 95 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

hammasi o‘z navbatida tuproqqa sifatli ishlov berishga sabab bo‘ladi va

tuproq unumdorligining oshishiga olib keladi.
Shunday qilib, hozirgi vaqtda u yoki bu tuproq tipi yoki turining
effektiv unumdorligi dastavval uning strukturalilik holati bilan

chambarchas bog‘liqligi isbotlangan. Shuning uchun ham tuproq
strukturasini o‘rganish, uni saqlash, yaxshilash kabi tadbirlarni ishlab

chiqish zarur.

§3.2. Tuproq strukturasining buzilish sabablari

Yuqorida bayon etilganlardan ma’lumki, tuproq strukturasining

takomillashishi uzoq vaqt davomida ro‘yobga chiqadi va ko‘pdan-ko‘p
jarayonlarga duch keladi. Biroq uning buzilishi va batamom yo‘q bo‘lishi

uchun uzoq vaqt talab qilinmaydi. O‘ylamasdan qilingan har bir
agrotexnik tadbir yoki insoniyatning dehqonchilik faoliyati tuproq
strukturasining buzilishiga olib keladi.

Strukturaning buzilishiga quyidagilar sabab bo‘ladi:
1. Mexanik kuchlar bunga tuproqqa ishlov beruvchi og‘ir vaznli

texnika vositalari va asbob-uskunalar kiradi. Bu borada qishloq xo‘jaligida
ishlatiladigan turli texnika vositalarining dalalarda behuda qatnashlari yoki
ularning ekin maydonlarida uzoq muddat turib qolishlariga yo‘l

qo‘ymaslik kerak.
2. Agrotexnik tadbirlarning noto‘g‘ri yoki rejasiz o‘tkazilishi.

Masalan, sernam yoki nami qochib, tobidan o‘tib ketgan tuproqni
shudgorlash, haydalgan erni hadeb molalash, etilmagan erlarni boronalash,
bo‘lar-bo‘lmasga kultivatsiya qilish va boshqalar. Ayniqsa, bu o‘rinda

nishab (qiya) erlarni haydash texnikasini buzish mavjud strukturani
buzishgagina emas, balki tuproq unumdor qismining batamom

yo‘qolishiga ham olib keladi. Ma’lumki, nishab erlarni asosiy shudgor
qilish qiyalik bo‘yicha emas, balki unga ko‘ndalang yo‘nalishda
o‘tkaziladi. Katta qiyalikdagi maydonlarni haydash umuman man etiladi.

Bunday joylarda tabiiy o‘simliklarni saqlash yoki maysazor-butazorlar
bunyod etish lozim.

3. Erni sug‘orish va o‘g‘itlash. Sug‘orish suvlari (ayniqsa, ular u
yoki bu darajada minerallashgan bo‘lsa) ta’sirida ham tuproq strukturasi

ma’lum darajada buziladi. Chunki, bu suvlar tuproq tarkibidagi suvda
eruvchan birikmalarni va tuproqqa solingan mineral o‘g‘itlarni eritadi

90