Page 30 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

eksperimentlar kuzatuvchiga muammoni tezlik bilan hal qilishni emas,

balki ma’lumot to‘plashni taqoza qiladi. Buning uchun ishchi gipoteza
asosida ilmiy asosda rejalashtiriladigan ilmiy tekshirish ishlaridan

olingan ma’lumotlar asosida gipoteza tasdiqlanadi yoki noto‘g‘riligi

asoslab beriladi.
Butun fan rivoji tarixida yangi gipotezalar yaratilib eskisi yoki

asossizlari tashlab yuboriladi. Shakllangan gipotezalar keyinchalik

nazariyaga aylanadi va tajriba natijalari asosida to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligi
tasdiqlanadi. Hamma kuzatishlar o‘rganilayotgan faktorning o‘simlikka

son va sifat jihatdan o‘zgarish mazmunini tushuntirib bermaydi.

Qishloq xo‘jaligida faqatgina kuzatish bilan biron bir aniq qonuniyat
yoki xulosaga kelib bo‘lmaydi.

Ilmiy agrokimyoda oldiga qoyilgan muammo yoki biror omilning

tasirini o‘rganishda aniq xulosa qilish uchun kuzatishdan ko‘ra
murakkabroq bo‘lgan tajribalar olib boriladi. Ma‘lum bir faktomi

qishloq xo‘jalik ekinlarining hosiliga ta’siri o‘rganilib ular orasidagi

borliq yoki qonuniyat aniqlanadi. Ushbu bog‘liqlik yoki nisbat
korreliyasiya deb ataladi. Masalan, azotli o‘g‘itlani meyori bilan paxta

hosili o‘rtasidagi bog‘liqlik korreliyativ bog‘liqlik deb ataladi. Agar
azotning me’yori ortib borishi bilan paxta hosildorligi ham ortib borsa,

bu bog‘iiqlik to‘g‘ri korreliyativ bog‘liqlik deb, aksincha azot me’yori

ortib borishi bilan paxta hosildorligi kamaysa, teskari korreliyativ
bog‘liqlik deb ataladi.

Faktor o‘rtasidagi korreliyativ bog‘iiqlikni o‘rganish ta’siming

mazmunini va mohiyatini ochishga yordam beradi. Kuzatuvchining
sun’iy ravishda biron bir faktor yaratib uning o‘simliklarga ta’sirini aniq

o‘rganish eksperiment yoki tajriba deb ataladi.
Tajriba - kuzatishning asosiy usuli bo‘lib, o‘z ichiga hamma

kuzatish turlarini, korreliyativ bog‘liqlikni, sharoitlami o‘zgarishlarini

aniq hisoblash va olingan ma’lumotlani ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi.
Tajribadan olingan ma'lumotlaming aniqlik darajasi juda ko‘p jihatdan

kuzatuvchining mahoratiga, qat’iyatiga bog‘liqdir. Shuning uchun

Nyutondan qanday qilib buyuk ixtironi yaratgnanini so‘rashginida, u

30