Page 72 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

Ammo ilgaridan belgilab qo‘yilgan muddatlarga ko‘ra sxema

bo‘yicha sug‘orish vaqti yilning konkret sharoitini, tuproqning
xususiyatini, o‘simliklarning rivojlanish fazalarini aniq hisobga olib

borish imkoniyati bo‘lmaydi. Shu sababli o‘simliklarning talabiga, ya’ni

tuproqning namlik va o‘simlikning holatiga qarab sug‘orish muddatini
belgilash juda ham to‘g‘ri hisoblanadi.

Sug‘orish muddatini to‘g‘ri va aniq belgilashda eng yaxshi usul

bo‘lib, bu tuproq tarkibidagi namlikni hisobga olishdan iboratdir.
Tuproq nami shartli ravishda ikki qismdan iborat bo‘lib, bular

quydagilardan iborat.

- o‘simlik o‘zlashtira oladigan
- o‘simlik o‘zlashtira olmaydigan (o‘lik suv)

Tuproqning tarkibidagi o‘simlik o‘zlashtira oladigan namlik

miqdori nisbatan tuproq namligining o‘z qismini tashkil etadi. Tuproqda
namlik qancha ko‘p bo‘lsa, suvning harakat tezligi ham shuncha tez

boradi va o‘simliklarga shu qadar tez yetib boradi. Tuproqning namligi

kamayib borganda, o‘simlik xujayralari tarkibidagi suv miqdori ham
shunga mos xolatda kamayadi, o‘simlik xujayra shirasining

konsentratsiyasi ortib ketadi. Bunda o‘simlik barglari qoramtir bo‘lib
qoladi. Kunduz kuni sulib turadi, shona va tugunchalar to‘kilib ketadi.

O‘simlikda kechadigan bir qator fiziologik jarayonlar buzula boshlaydi

va nihoyat hosilni ham kamayishiga olib keladi.
Tuproq sug‘orilgan vaqitda suv tuproqning ma’lum joyiga qadar

yetib boradi va bu hol sug‘orish normasiga bog‘liq bo‘lmasdan,

tuproqning turlicha bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Tuproqning eng pastki
qavatida bo‘lgan namlikning qanchaligi ham dalaning nam sig‘imiga

qarab foiz bilan belgilanadi. Tuproqning yuqorigi va pastki qatlami
o‘rtasidagi namlikning tafovuti g‘o‘zaning ikki martda sug‘orish orasida

bo‘lgan talabi fiziologik me’yordan iboratdir.

Sug‘orishdan ilgari tuproqdagi shu namlikning foiz bilan
ifodalangani quyi chegarasini topish g‘o‘zani yerning namiga qarab

sug‘orish tajribaning muhim vazifasidir. Mana shu kabi tajribalarda

sug‘orish muddati va normasiga nisbatan, shu tuproqning nam sig‘imiga
nisbatan uning namlik foizi olg‘a suriladi.

72