Page 68 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма
P. 68
SUG‘ORISHLAR BILAN BOG‘LIQ BO‘LGAN DALA
TAJRIBALARINI O‘TKAZISHNING XUSUSIYATLARI
Qishloq xo‘jalik ekinlari xujayrasi tarkibini 90% gacha miqdorini
suv tashkil etadi. Bundan tashqari, yashil o‘simliklarning fotsentez
jarayonini o‘tishida suv asosiy xom ashyo bo‘lib hisolanadi. Shuning
uchun qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori va sifatli mahsulot olish uchun
ularni suvga bo‘lgan talabini va sug‘orish tizimini, rejimini hamda
sug‘orish meyorini to‘g‘ri belgilash asosiy ko‘rsatkich bo‘lib
hisoblanadi.
O‘simliklar uchun sug‘orishni to‘g‘ri belgilansa, u holda ularning
o‘suv qismlari bilan hosil qisimlari teng rivojlanadi. Agar sug‘orish
meyori oshirib yuborilsa, u holda o‘simliklar o‘sib, g‘ovlab ketadi va
hosil elementlari kam yoki kichik bo‘lib qoladi. Shuning uchun
sug‘orish bilan bog‘liq bo‘lgan dala tajribalarini olib borishda tajriba
maydonini to‘g‘ri tanlash zarur. Tajriba maydoning qiyalik darajasi 0.05
dan 0.008 qiyalikdan o‘tkazish ma‘qul ko‘riladi. Chunki, bu kabi qiyalik
yerni namlash uchun eng yaxshi sharoit yaratib beradi. Biroq qo‘yilgan
maqsadning qanday ekanligiga qarab boshqacha qiyalikda bo‘lgan
uchastkalarni tanlash bo‘yicha bir xildagi qiyalikka ega bo‘lishi kerak.
Aks holda tuproqni bir tekisda va baravar qilib namlab bo‘lmaydi.
Buning natijasida ish unumsiz bo‘ladi yoki ortiqcha suv talab qiladi.
Variantlarning maydonini yoki qator sonini belgilashda g‘o‘za qator
oralig‘iga e’tibor berish zarur. Agar qator oralig‘i 90 sm bo‘lganda
variantdagi qatorlar soni kamida 8 qator oralig‘i 60 sm bo‘lganda,
variantlardagi qatorlar soni yanada ortadi, ya’ni kamida 12 qator bo‘lsa
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agarda sug‘orish rejimi bilan bir qatorda
boshqa masalalar ko‘chat qalinligi, o‘g‘itlash ham o‘rganilayotgan
bo‘lsa, bunday xolda sug‘orish rejimi bir xilda bo‘lgan variantlarni
birlashtirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu esa ekinni sug‘orishda va
undan keyin ekinga ishlov berish vaqtida katta qulaydik tug‘diradi.
Yer osti suvlari (sizot) yuza joylashgan dalalardagi variantlarning
eni kattaroq bo‘lishi zarur. Lekin u qo‘ni variantlarni bir vaqtda
sug‘organda yer suvining yuqoriga ketishiga ta’sir ko‘rsatmasligi kerak.
68
