Page 8 - IDM
P. 8
Կրթության նվիրվածության վրա հիմնված հայի կերպարը ուղեկցել է շատ սերունդների, և
ինչպես ցույց կտա պատմությունը, ի վերջո, ծնել հայերի հանդեպ հարևանների աղետալի
վերաբերմունքը: Հայերի ձեռքբերումներն ընդհատվել են 1895-1896 թվականներին Սուլթան
Աբդուլ Համիդի ջարդերով, և, ի վերջո, պարփակվել 1915 թվականի ցեղասպանությամբ:
Թուրքերը վախենում էին հայկական ներուժից և պետականության նրանց ընկալումից. մի
գաղափար, որը երբեք չի կորցրել իր գրավչությունը հայ համայնքի տրամասության մեջ:
Այնուամենայնիվ, նույնիսկ ուժերի ծայրաստիճան անհավասար բաշխման շրջանում հայերը
հաջողությամբ պաշտպանվել են: Դրա վառ օրինակը 1915 թ.-ին սիրիական անապատի լեռան
վրա հայկական երկարատև դիմադրությունն է (պատմական դեպք, որը վերաճեց Ֆրանց
Վերֆելի 1933 թ.-ին հրատարակված «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպի): 1918 թվականին
Հայաստանը ստեղծեց իր առաջին հանրապետությունը Երևանի շուրջ: Մի հնարավորություն,
որ ստեղծվեց հնարավոր ամենավատ պատմական պահին: 1921 թվականին Հայաստանը այլ
երկրների հետ միասին դարձավ նորաստեղծ Խորհրդային Սոցիալիստական
Հանրապետությունների Միության բաղկացուցիչ մասը: Սա զարգացում էր, որը հանգեցրեց մի
շարք ողբերգությունների՝ որպես վախի վրա կառուցված փակ հասարակության հետևանք,
բայց, բարեբախտաբար, ոչ կորսված հույս վերածննդի համար:
Հայ ժողովրդի պատմության մեջ մեկ այլ ուշագրավ տարր է հասարակական գիտակցության և
հանրային ակտիվության զգացողության աճը՝ պայմանադրված հասարակ մարդկանց
արժեքով: Հասարակական ակտիվության ձգտումը երբեք չի դադարել բնորոշիչ
առանձնահատկություն լինել հայերի համար: Այն դադար առավ քսաներորդ դարասկզբին՝
նրանց ապրած հոգեցնցումներից հետո: Այնուամենայնիվ, հայերը խորհրդային պատմության
համար աննախադեպ հավաքներ էին կազմակերպում: 1965 թ.-ին 100,000 մարդ հավաքվեց՝
ոգեկոչելու Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը: 1987 և 1988 թվականներին տեղի
ունեցավ նաև հայ հեղափոխական շարժում, որն ընդդիմացավ կոմունիստական
կառավարմանը և զորակցություն հայտնեց Լեռնային Ղարաբաղին՝ ի վերջո բերելով 1991 թ.-ի
անկախությանը: Վառ արտահայտված այլախոհ մտածողությունն առաջացավ 1977 թ.-ի
ապրիլին Երևանում 1975-ի Հելսինկյան համաձայնագրին ԽՍՀՄ համապատասխանությունը
մշտադիտարկող իրավապաշտպան խմբի ստեղծմամբ:
Անկախության վաղ տարիներին երկրի համար իրողություն էր տնտեսական փլուզված
դրությունը, պատուհասած վատ կառավարման, ոչ ֆորմալ որոշումների կայացման,
հովանավորչության և կոռուպցիոն դեպքերի արդյունքում, որոնք իրենց ժառանգությունը
պահպանեցին երեք հաջորդական վարչակարգերի օրոք: 2018 թ.-ի հեղափոխությամբ հայ
