Page 101 - Nobel_10.02.25_Neat

ИЛМИЙ-ОММАБОП РИСОЛА , II ҚИСМ

дан олдин изланган. Яқинда чоп этилган «Нотўғри хулқ-атвор»
китобимда таъкидлаганимдек, 1940 йилларгача иқтисодиёт
хулқ-атворга асосланган эди. Шундай учун, Кейнс ҳозир хулқ-
атвор иқтисодчиси деб ҳисобланади. Кейин эса иқтисодиёт
расмийлаштирила бошлагач, иккинчи жаҳон урушидан сўнг Пол
Саму Элсон, Кен Эрроу ва Боб Солою каби олимлар чиқа бошлади.
Аслида бу шахслар эмас, балки улар бошлаган математик модел-
ларни ёзиш ҳаракати бошланди. Рационал хулқ-атвор моделлари-
ни ёзиш энг осон, чунки сиз шунчаки тўғри жавобни топасиз. Ке-
йин сиз ўрганаётган одамлар ҳам шу жавобни олади, деб тахмин
қиласиз. Агар сиз бу ҳақда ўйласангиз, бу ерда бироз камчилик
борлигини тушунасиз. Масалан, дунёнинг етакчи мутахассиси
уч ой давомида жуда мураккаб муаммони ечиш учун ишлаши ва
сўнгра одамлар шу формулани максимал даражада қўллайди, деб
тахмин қилиши мумкин. Эҳтимол, бошқалар буни бошқача ҳал
қилишар эди.

Мухбир: Қаршиликка қандай ёндашиш мумкин?

Ричард Талер: Мен ҳар доим бу мунозараларга жавоблар
маълумотларга асосланиши керак деб ҳисоблаганман. Сиз баҳсда
ғолиб бўла олмайсиз ва ҳеч кимнинг фикрини ҳам ўзгартира ол-
майсиз. Шунинг учун, ўз фикрида қатъий турганлар учун шундай
бўла қолсин. Эътиборимни ёшларга қаратдим ва бу ғояларни қи-
зиқарли деб топган ёшлар сўнгги икки ўн йилликда соҳанинг ри-
вожланишига ҳисса қўшди.
Мухбир: Хулқ­атвор иқтисодиётига қизиқишингиз қандай
бошланган?

Ричард Талер: Қизиқишим психология ҳақида ҳеч нарса
билмасимдан олдин бошланган. Аспирантурада ўқиётганимда
одамларнинг хатти-ҳаракатлари мен ўрганган назарияларга зид
эканлигини пайқадим. Мен бир дўстим ҳақида ҳикоя қилиб бе-
раман. Бизга профессионал баскетбол ўйинига чипта беришди.
У жой бир соатлик масофада эди. Кейин кучли қор бошланди ва
дўстим шундай деди: «Биз бу қорда ҳеч қаерга бормаймиз, лекин
агар бу чипталар учун пул тўлаганимизда эди, албатта борардик».
Иқтисодчилар буни «Йўқотилган харажатлар хатоси», деб аташади.
Тасаввур қилинг, биз ўша пайтда чипталар учун тўлиқ ҳақ тўлаган

99