Page 106 - Nobel_10.02.25_Neat

ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР

киритамиз». Бу усул жуда оммалашди ва яқинда Буюк Британия-
даги пенсия ислоҳотида ҳам қўлланилди. Асосан, бу миллий бел-
гиланган бадалли пенсия жамғариш режаси бўлиб, унда автома-
тик рўйхатга олиш қўлланилди ва иштирокчилар сони 90 фоиздан
ошди. Дастлаб катта шубҳалар бўлган эди. Лорд Адаир Тёрнер бу ис-
лоҳотга масъул эди ва у ушбу ғояни қўллашга қарор қилди. Кўпчи-
лик бу ишламайди деб ўйлаган бўлса-да, ғоя муваффақиятли бўлди.
Бенартси ва мен ишлаб чиққан иккинчи ғоя «Эртага кўпроқ тежаш»
деб номланади. Ғоянинг моҳияти шундаки, барчамиз келажакда
ўзимизни кўпроқ назорат қила оламиз. Масалан, биз Янги йилдан
кейин парҳез қилишни режалаштиргандай, бизнинг ғоямиз одам-
ларга келажакда ўз жамғармаларини оширишга мажбурият олиш
имкониятини бериш эди. Масалан, улар кейинги маош ошишида
буни амалга оширишлари мумкин. Биз буни маош ошиши билан
боғладик, чунки одамлар иш ҳақи пасайишини ёқтирмайдилар,
шунчаки у секинроқ кўтарилади. Бундан ташқари, бу режаларда
кўп инерция мавжуд. Шунинг учун «Эртага кўпроқ тежаш» режа-
сига қўшилганингиздан сўнг, мақсадингизга эришгунча жамғарма
миқдори аста-секин ошиб боради. Бу ғояни синаб кўриш учун ким-
нидир топиш учун йиллар кетди, аммо ниҳоят Чикагодаги бир ком-
пания рози бўлди. Биз уч йил ичида жамғарма ставкаларини уч ба-
раварга оширдик ва кейин бу ҳақда илмий мақола ёздик. Ҳозирда
АҚШдаги йирик компанияларнинг аксарияти автоматик рўйхатга
олиш ва автоматик кўпайтириш усулларидан фойдаланади. Авто-
матик кўпайтириш «Эртага кўпроқ тежаш» ғоясининг умумий ата-
маси ҳисобланади.

Мухбир: «Nudge» (туртки) ғояси ортида нима ётганини тасвир­
лаб бера оласизми?

Ричард Талер: «Nudge» ғояси шундаки, сиз кимнидир ҳеч
нарсага мажбурламасдан фойдали йўналишга йўналтиришингиз
мумкин. Бу «нудге»нинг таърифи. Бу – қарорларни яхшилайди-
ган, аммо ҳеч кимни мажбурламайдиган муҳитнинг бир хусусияти.
Менинг севимли мисолла-римдан бири, кўп бор ҳаётимни сақлаб
қолган. Бу Лондонда кўчани кесиб ўтаётганда «Ўнгга қаранг» деган
фойдали белгилардир. Биласизми, у ерда йўлнинг нотўғри томо-
нида ҳайдашади. Буни ўзгартиришингизни истардим. Аммо шун-
дай экан, одамларни икки қаватли автобуслар нотўғри томондан

104