Page 35 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab
chiqarish umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromad-
lar hamda xarajatlarning doiraviy oqimi modeli ko‘rinishida tasav-
vur qilish mumkin. Bu sodda model makroiqtisodiy tahlil asosini

tashkil etadi. Faqat xususiy mulkka tayangan ( yaʼni davlat ishtiroki
mavjud bo‘lmagan) yopiq iqtisodiyotda bunday doiraviy oqimi firma-
lar va uy xo‘jaliklari o‘rtasida amalga oshiriladi (1.5-rasm).
Uy xo‘jaliklari ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan barcha iqti-
sodiy resurslarni resurslar bozoriga yetkazib beradilar, korxonalar esa
ularni sotib olib turli xil mahsulotlarga, xizmatlarga aylantiradilar,

so‘ngra esa ularni tayyor mahsulotlar va xizmatlar bozoriga yetkazib
beradilar. Ayni paytda “resurslar – tovarlar va xizmatlar” oqimiga qa-
rama qarshi yo‘nalishda “daromadlar – xarajatlar”ning ham doiraviy
oqimi amalga oshiriladi.

Yaʼni, uy xo‘jaliklari o‘zlari yetkazib bergan iqtisodiy resurslar
evaziga daromad oladi hamda ularni tovarlar va xizmatlar isteʼmol
qilish uchun sarflaydilar yoki aksincha korxonalar resurslar uchun
sarf-xarajatlar qiladilar hamda tayyor mahsulotlarni sotish evaziga
daromad oladilar.
Resurslar hamda tovar va xizmatlar oqimi jami taklifni, daromad-

lar va xarajatlar oqimi jami talabni ko‘rsatadi. Davlat ishtiroki mav-
jud bo‘lmagan yopiq iqtisodiyotda yalpi talab va yalpi taklifning o‘za-
ro teng bo‘lishi firmalarning yalpi sotuvi, yoki yalpi ishlab chiqarishi
hajmi uy xo‘jaliklarining yalpi daromadlari, yoki yalpi daromadlariga
teng bo‘lishi shaklida namoyon bo‘ladi.

Bu ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi tenglikning buzilishi ishlab chiqa-
rishning pasayishi, inflyatsiya va ishsizlik darajalarining ko‘tarilib
ketishiga sabab bo‘ladi. Davlat aralashuvi mavjud bo‘lgan iqtisodiyot-
da bu model ancha murakkab ko‘rinish oladi.
Yopiq iqtisodiy tizim, yaʼni tashqi iqtisodiy aloqalari mavjud
bo‘lmagan “yopiq iqtisodiyot” deb qaraladi. Amalda esa barcha mam-

lakatlar tashqi dunyo bilan iqtisodiy aloqalarga ega, yaʼni “ochiq iqti-
sodiyot”ga ega.

34