Page 455 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
tavakkalchilik hodisalari hamda ularning taʼsirida ko‘rilgan
zararlarning darajasi o‘rganib chiqiladi.
Ekspert usulida ish tajribasi yuqori va mazkur sohada ekspert hi-
soblangan yuqori malakali mutaxassislarning fikrlari, aniq hisob-
kitoblari va tavsiyalari eʼtiborga olinadi.

Analitik usulda iqtisodiy-matematik usullar, vaziyatli ish o‘yinlari
va ehtimollar nazariyasidagi modellar yordamida tavakkalchilikning
darajasiga baho beriladi.
Kombinatsiyalashtirilgan usul yuqorida keltirilgan barcha usullarni
yoki ulardan bir nechtasini qo‘llash orqali amalga oshiriladi.
Tadbirkorlik tavakkalchiligini hal qilish jarayonida tadbirkor
oldida mavjud usullardan birini, yaʼni talabga javob beradiganini
tanlash masalasi ko‘ndalang turadi. Buning uchun tadbirkor barcha
holatlarni tahlil qilib chiqishi kerak. Tadbirkorlik tavakkalchiligini

baholash va hisoblarning aniqligi mutaxassislarning malakasiga va
ular hal qilayotgan holatga bog‘liq.
O‘z faoliyati uchun maʼqul bo‘lgan tavakkalchilik darajasi, qoida
bo‘yicha, aktivlar va xususiy kapitalning qiymati, pul oqimlari ning
miqdori, to‘lovga qobillik darajasi, sof foyda va rentabellik kabi
ko‘rsatkichlar bilan aniqlanadi.
Tavakkalchilikning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan, jiddiy zarar

tug‘diradigan va o‘ta xavfli darajalari mavjud bo‘ladi. Yo‘l qo‘yilishi
mumkin bo‘lgan tavakkalchilik darajasida ko‘rilgan zararlar ning
miqdori subyektning haqiqatda erishgan sof foydasi miqdoridan
oshib ketmagani maʼqul.
Zararning miqdori ≤ Sof foyda (1)
Jiddiy zarar tug‘diradigan tavakkalchilik darajasida ko‘rilgan
zararlarning miqdori subyektning sof foydasidan yuqori, ammo joriy
likvidlikni taʼminlaydigan aktivlarining qiymatidan oshib ketmasligi
lozim.

Sof foyda < Zararning miqdori ≤Joriy likvidli aktivlar (2)
O‘ta xavfli tavakkalchilik darajasida ko‘rilgan zararlar subyektning
joriy likvidligini taʼminlaydigan aktivlarining qiymatidan oshib,
xususiy kapitaliga tenglashishi ham mumkin. O‘ta xavfli tavakkalchilik

454